سیر تحول و شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی در داستان‌های تألیفی ایرانی برای کودکان و نوجوانان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دکتری کتابداری و اطلاع رسانی و پژوهشگر ادبیات کودک

چکیده

داستان، نقشی حیاتی در شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی دارد. هدف از پژوهش حاضر،کشف امکانات بالقوة داستان‌های معمولی در تقویت و شکل‌گیری مهارت‌های تفکر انتقادی در کودکان است. مهارت‌های تفکر انتقادی مورد بررسی عبارتند از: هدف، طرح پرسش، اطلاعات، داده، شاهد، تجربه، استنباط‌ها و تفاسیر، پیش‌فرض‌ها، استلزامات و پی‌آمدها، ‌نظرات، انصاف (بی‌طرفی)، تواضع، رشادت، همراهی، استحکام، و پشتکارِ ذهنی، اطمینان در تفکر، تسلط بر خودمحوری، و قابلیت‌های استدلال اخلاقی. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، میزان مهارت‌ها و مؤلفه‌های تفکر انتقادی از دیدگاه ریچارد پل در داستان‌های تألیفی برای کودکان گروه سنی "ج" که در فاصلة سال‌های 1342 تا 1385 در فهرست کتاب‌های مناسب شورای کتاب کودک به ثبت رسیده‌اند، بررسی شده است.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد که مؤلفه­های استلزامات و پی­آمدها، اطلاعات، داده، شاهد، تجربه، هدف، قابلیت­های استدلال اخلاقی نسبت به سایر مؤلفه­ها در وضعیت بهتری قرار دارند. از ضعیف­ترین مؤلفه­ها نیز می­توان به پیش­فرض­ها، اطمینان در تفکر، ­نظرات و استنباط­ها و تفاسیر اشاره کرد. همچنین عمدة رشد متوالی داستان­ها به لحاظ مؤلفه‌های تفکر انتقادی صرف‌نظر از رشد مقطعی دهة چهل، در آثار متأخر و در دهة هشتاد روی داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The development and Formation of the Skills of Critical Thinking in the Iranian Stories Composed for Children and Adolescents

نویسنده [English]

  • Leila Maktabi fard
چکیده [English]

Stories play a vital role in the formation of critical thinking. The aim of this study is to pin down the potentials of ordinary stories in the formation and promotion of critical thinking in children.  The skills under investigation include [the provision for and drawing attention to]:aims, questioning, data and information, evidence, experience, inferences and interrelationships, presuppositions, implications, consequences, ideas, fairness, courage, cooperation, firmness, mental perseverance, confidence in thinking, control of self-centeredness, and abilities for moral judgments. In this study by use of content analysis method and by utilizing Richard Paul’s views as a basis, the skills and features involved in critical thinking were explored in the stories approved and designated by the children’s Books Board for children in the Age Group C, published in the time span of 1342-1385. the findings show that the features of implications and consequences, information, data, evidence, experience, aim, moral reasoning abilities enjoy a better status [i.e. are dealt with more adequately] than others. The weakest features include: presuppositions, faith in thinking, ideas, inferences and interpretations. It should be noted that as far as critical thinking features are concerned the main sustained growth belongs to recent stories published in 1380’s. of course, a limit growth seems to have taken place in 1340’s.

آقایاری، خسرو (1387). «جستاری در ادبیات کودک و نوجوان انقلاب اسلامی»، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 136.
ایزدی، محمدعلی (1378). خلقیات ما ایرانیان، صبح امروز 12 مهر، ‌‌[استخراج‌شده از لوح فشردة نمایه 18/12/88].
جمال‌‌زاده، محمدعلی (1371). خلقیات ما ایرانیان، آلمان: نوید.
جهانی، جعفر (1382). دیباچه‌‌ای بر شیوه‌‌های پژوهش در تفکر انتقادی، شیراز: ملک سلیمان.
جوانبخت، مهرداد (1379). «شرقی از چشم غربی: بررسی رفتار ایرانیان در آثار سفرنامه‌نویسان غربی»، حیات نو، 1 دی، [استخراج‌شده از لوح فشردة نمایه 18/12/88].
حاجیانی، ابراهیم (1388). جامعه‌شناسی هویت ایرانی، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، پژوهشکدة تحقیقات استراتژیک.
خسرونژاد، مرتضی (1382). معصومیت و تجربه: درآمدی بر فلسفة ادبیات کودک، تهران: نشر مرکز.
خسرونژاد، مرتضی (1386). «تأملی بر هم‌‌نشینی ادبیات کودک و فلسفه در برنامة فلسفه برای کودکان»، فصل‌نامة نوآوری‌‌های آموزشی، ش 20.
شورای کتاب کودک، شورای اجرایی گروه‌‌های بررسی (1385). «طرح پیشنهادی ارزش‌یابی ادبیات داستانی کودک و نوجوان»، [تک نگاشت].
فوشه‌‌کور، هانری (1377). اخلاقیات: مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم هجری، ترجمة محمدعلی امیرمعزی و عبدالمحمد روح‌‌بخشان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، انجمن ایران‌‌شناسی فرانسه در ایران.
فیشر، رابرت (1385). آموزش تفکر به کودکان، ترجمة مسعود صفایی‌مقدم و افسانه نجاریان، اهواز: رسش.
فیشر، رابرت (1386). داستان‌‌هایی برای فکرکردن، ترجمة جلیل شاهری لنگرودی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گرانپایه، بهروز (1374). تحلیل گفتمانی الگوهای فرهنگی در کتاب‌‌های کودکان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت پژوهشی و آموزشی، مرکز پژوهش‌‌های بنیادی، [گزارش طرح پژوهشی، تک نگاشت].
مایرز، چت (1374). آموزش تفکر انتقادی، ترجمة خدایار ابیلی، تهران: سمت.
مکتبی‌‌فرد، لیلا، مرتضی کوکبی، و عباس حری (1389). بررسی مهارت‌‌های تفکر انتقادی در داستان‌‌های کودکان و نوجوانان، مجلة مطالعات ادبیات کودکان و نوجوانان، س 1، ش 2 ‌[زیر چاپ].
ملک‌یاری، مسعود (1387). «جریان سوم؛ آسیب‌‌شناسی مبنا در ادبیات کودک و نوجوان ایران قبل و پس از انقلاب و لزوم تغییر الگوهای داستانی»، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 136.
ملکیان، مصطفی (1385). «آسیب‌‌شناسی فرهنگ ایرانیان»، شرق، 28 تیر، [استخراج‌شده از لوح فشردة نمایه 18/12/88].
ناجی، سعید (1383). «گفت‌وگو با پروفسور آن مارگارت شارپ»، استاد دانشگاه مونتکلیر نیوجرسی آمریکا، ترجمة مریم صفایی و صدیقه میرزایی، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 89.
نورتون، دونا (1382). شناخت ادبیات کودکان: گونه‌‌ها و کاربردها از روزن چشم کودک، ترجمة منصوره راعی ... [و دیگران]، تهران: قلمرو.
 
Glazer, Joan & Cyndi Giorgis (2005). Literature for Young Children, 5th ed, Ohio: Pearson Merril Prentice Hall.
Mayring, Philipp (2000). Qualitative Content Analysis, Forum Qualitative Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research [On-line Journal], 1(2) June. Available at: http://qualitative-research.net/fqs/fqs-e/2-00inhalt-e.htm [Retrieval Date: 02/08/2008].
Paul, Richard & Linda Elder (2005). A Guide for Educators to Critical Thinking Competency Standards: Standards, Principles, Performance Indicators, and Outcomes with a Critical Thinking Master Rubric. Sonoma: Foundation for Critical Thinking. Available at: http://www.criticalthinking.org [Retrieval Date: 02/09/2007].