جایگاه تفکر انتقادی در "بخوان و بیندیش"‌های کتاب‌های فارسی دورۀ دوم ابتدایی بر اساس مؤلفه‌های تفکر فلسفی لیپمن

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران،

2 کارشناس ارشد آموزش زبان فارسی، آموزگار آموزش و پرورش شهرستان آمل. آمل،ایران

10.30465/fabak.2022.41626.2110

چکیده

افزایش مهارت تفکر و فراخ‌اندیشی به همراه بالا بردن سطوح تفکر انتقادی، باید در همان نخستین سال‌های زندگی کودکان که شالودة نگرش آنها در آینده شکل می‌گیرد، آغاز شود. در نظام‌های آموزشی متمرکز، کتاب‌های درسی می‌تواند نقش مهمی در ارائة این نوع تفکر برای دانش‌آموزان ایفا کند. پژوهش حاضر، بر آن است بر اساس مؤلفه‌های تفکر فلسفی لیپمن، جایگاه تفکر انتقادی را در کتاب‌های فارسی ابتدایی مورد بررسی و تحلیل قراردهد. جامعۀ آماری در این پژوهش کتاب‌های فارسی دورۀ دوم ابتدایی سال تحصیلی 99-1400 و نمونة آماری «بخوان و بیندیش»های موجود در این کتاب‌ها است. پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا نگاشته‌شده‌است و با کدگذاری قیاسی، میزان توجه کتاب‌های نامبرده را به 19 گویة تفکر انتقادی مد نظر لیپمن مورد تحلیل قرارداده‌است. برای رسیدن به پایایی کدها، بخش‌هایی از محتوا توسط دو کدگذار، کدگذاری شد و روایی آن از روش کثرت‌گرایی و اعتماد‌سازی صورت گرفت. تحلیل یافته‌ها بر اساس نرم افزار SPSS انجام شد و نتایج حاصل نشان داد: مقدار سطرهای درگیر مؤلفه‌های تفکر انتقادی لیپمن در بخوان و بیندیش‌های پایۀ چهارم بیشتر و در پایة ششم کمتر بوده‌است. مؤلفۀ توجه به شرایط استثنایی و نامتعارف در تمام پایه‌ها بالاترین سطح را داشته و مؤلفۀ تفسیر صحیح کلام و توجه به اهداف گوینده در ترجمه و تفسیر کلام، در تمام پایه‌ها مغفول مانده‌است. توزیع نامتوازن این مؤلفه‌ها در بخوان و بیندیش‌های فارسی دورة دوم ابتدایی و مغفول ماندن برخی از مؤلفه‌ها، نشان دهندة نیاز به توجه بیشتر مولفان کتاب‌های درسی به ابعاد تفکر فلسفی – انتقادی- لیپمن در بخش‌هایی از کتاب است که دقیقا به این منظور در کتاب‌های درسی گنجانده‌شده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

critical thinking in the texts of "Read and Think" in Persian books of the second elementary period ,based on the components of Lippmann's philosophical thinking

نویسندگان [English]

  • Fateme Jafarikamangar 1
  • Azade Soleymani 2
1 Assistant Professor of Persian Language and Literature Department, Farhanian University, Tehran, Iran
2 Master's degree in Persian language education, Teacher of Amol City Education Department.Amol,Iran
چکیده [English]

The importance of thinking and open-mindedness in childhood is undeniable; So we have to make children thinkful from the beginning so that they can think about the big issues of life and achieve acceptable results. Critical thinking means that children think well about a subject and can critique it. The main purpose of this study was "the position of critical thinking in the" read and think "of Persian books in the second grade of elementary school based on the components of Lippmann's philosophical thinking" which has been used to achieve the goal of content analysis. The statistical population in this study included Persian textbooks for the second year of elementary school in the academic year 1400-99, which was reviewed using SPSS software and the results showed that in reading and fourth grade thinking, the amount of lines involved in the components of Lippmann's philosophical thinking. It was more than the fifth and sixth grade and in the sixth grade it is less than the previous two bases and is not evenly distributed in the bases, while the component of attention to exceptional and unusual conditions had the highest level in all bases and the component of correct interpretation of the word and attention to the speaker's goals in translating and interpreting the word in All foundations which have been neglected. According to the studies conducted in this study, Lippmann's philosophical thinking in the reading and thinking section of Persian books in the second grade of elementary school has not been well implemented and has some shortcomings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Thinking
  • Read and Think
  • Philosophical Thinking
  • Lippmann
  • Second
احمدی پور اناری، زهره، مراد یاری دهنوی (1397). «امکان و ظرفیت آموزش تفکر انتقادی در بخش "بخوان و بیندیش" از کتب فارسی دورۀ دبستان»، تفکر و کودک، س9، ش 2، 1-23. 
اسکندری شرفی، فرشاد، یونس رحمتی فیروزآبادی و علی نصرت فلاح (1400). «خوانش فبکی ماهی سیاه کوچولو، اثر صمد بهرنگی»، تفکر و کودک، س 12، ش 1: 3-33.
اکبری، احمد؛ جهانگیر مسعودی (1393). «فلسفه برای کودکان؛ رویکردهای تربیت دینی به آموزش تفکر» پژوهش نامة مبانی تعلیم و تربیت، س 4، ش 2: 1-24.
جهانی،جعفر (1381). «نقد و بررسی مبانی فلسفی الگوی آموزشی تفکر انتقادی متیو لیپمن»، علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، دورة 12، ش 42: 35-55.
حاتمی، حمیدرضا، یوسف کریمی و زهرا نوری (1389). «بررسی تأثیر اجرای برنامة "فلسفه برای کودکان" (p4c) در افزایش هوش هیجانی دانش‌آموزان دختر مقطع اول راهنمایی مدرسة شهدای آزادی در سال تحصیلی 1388-1389»، تفکر و کودک، س 1، ش 2، 3-22.
حیدری نسب، فرحناز؛ میرجلال الدین کزازی و خلیل بیگ زاده (1400). «شگردهای فکرورزی در داستان‌های فرهاد حسن زاده بر پایة نظریة لیپمن»، تفکر و کودک، س 12، ش 2، 183-211.   
 حیدری نسب، فرحناز، میرجلال الدین کزازی، و خلیل بیگ زاده (1401). «تحلیل رمان‌های نوجوان فرهاد حسن زاده بر پایة انگارة مراقبتی لیپمن»، تفکر و کودک، س 13، ش1. 
دهخدا، علی اکبر، (1377). لغتنامه، 16 جلد، تهران: دانشگاه تهران.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1399). فارسی چهارم ابتدایی، تهران.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1399). فارسی پنجم ابتدایی، تهران.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1399). فارسی ششم ابتدایی، تهران.
طباطبایی، زهرا؛ مرضیه موسوی (1390). «بررسی تأثیر برنامۀ فلسفه برای کودکان در پرسش‏گری و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه‌های سوم تا پنجم ابتدایی 11-9 ساله دبستان علوی شهر ورامین»، تفکر و کودک، س2، ش1، 73-90.
عسگری، محمد، حسن دیناروند و محمدرضا ترکاشوند (1394). «تأثیر آموزش فلسفه برای کودکان و تفکر منطقی دانش‌آموزان دختر و پسر سوم راهنمایی منطقة سامن» روان شناسی تربیتی، س11، ش 35: 25-41.
عظمت مدارفرد، فاطمه، یحیی قائدی (1396). «پژوهشی در داستان‌های طنز ادب فارسی با نظر به مؤلفه‌های تفکر فلسفی» فلسفة تربیت،س2، ش2: 91-119
عظمت مدار فرد، فاطمه، حسنعلی بختیار نصرآبادی و محمد حسین حیدری (1397). «بررسی ظرفیت سه داستان از رسالة دلگشای عبیدزاکانی بر اساس مؤلفه‌های تفکر فلسفی لیپمن» مطالعات ادبیات کودک، س9، ش2: 99-122.
عظمت‌مدار فرد، فاطمه، حسنعلی بختیار نصرآبادی و محمد حسین حیدری (1398). «باز خوانی داستان‌های مثنوی بر مبنای مؤلفه‌های تفکر فلسفی و تدوین راهنمای داستان‌ها برای استفاده در اجتماع پژوهشی» تربیت اسلامی، س 14، ش 28: 29-52 
فرج‌زاده، شهین (1393). تحلیل محتوای کتاب‌های ریاضی پایۀ اول، دوم و سوم دورۀ ابتدایی از نظر میزان توجه به مؤلفه‌های تفکر انتقادی لیپمن، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکدۀ علوم انسانی 
فیشر،رابرت (1388). آموزش و تفکر، ترجمة فروغ کیان زاده، اهواز: رسش.
فیشر، رابرت (1392). داستان‌هایی برای فکر کردن، ترجمة سید جلیل شاهری لنگرودی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران: قطره
قائدی، یحیی (1395)، مبانی نظری فلسفه برای کودکان، تهران: مرآت
کم، فیلیپ (1391). هم اندیشی: روش پرورش مهارت‌های تفکر، ترجمة مریم خسرونژاد، تهران: قطره 
لیپمن، ماتیو (1382). «فلسفه و کودکان[گفتگوی سعید ناجی با متیو لیپمن]»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش 75-76، 26-31 
لیپمن، ماتیو (1383). «فلسفه و کودکان[گفتگوی سعید ناجی و متیو لیپمن]»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه،  ش82: 8-11 
لیپمن، متیو، سعید ناجی (1388). «فلسفه برای کودکان و نوجوانان رویکرد جدیدی در فلسفۀ تعلیم و تربیت»، فرهنگ، ش 69:  176-151
ماهروزاده، طیبه، علی ستاری و زهرا ملکی (1398). «تأثیر داستان‌های کلیله و دمنه بر مهارت‌های تفکر انتقادی، استدلال و پرسشگری با استفاده از برنامۀ فلسفه برای کودکان(p4c)»، تربیت اسلامی، س 14، ش 28: 95-114          
ماهروزاده، طیبه؛ شیوا رمضان پور (1390). «تأثیر روش اجتماع پژوهشی برنامة آموزشی فلسفه به کودکان بر پرورش مهارت‌های شهروندی»، اندیشه‌های نوین تربیتی، س 7، ش 3: 31-63.
مصری، حلیمه، ادریس اسلامی و کمال آفانی (1398). «بررسی جایگاه تفکر انتقادی در ادبیات داستانی کتاب‌های درسی بخوانیم دورۀ ابتدایی»، پژوهش در برنامه ریزی درسی، س 16، ش 63: 108-121.
معتمدی محمدآبادی، مرضیه، الهام عظیمی و رضا علی نوروزی (1398). «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی فارسی خوانداری دورۀ ابتدایی بر اساس معیارهای تفکر فلسفی با تأکید بر نظریۀ لیپمن»، پژوهش در برنامه ریزی درسی، س16، ش 63: 93-107.
مورلون، جانا (1398). کودک فلسفی، ترجمۀ مرتضی براتی، تهران: لگا.
ناجی، سعید (1389). کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان، گفت و گو با پیشگامان انقلابی نو در تعلیم و تربیت، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی 
نادری، عزت الله، امیرتجلی نیا، علی شریعتمداری و مریم سیف نراقی (1391). «بررسی تأثیر اجرای "برنامۀ فلسفه برای کودکان" در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان پسر پایۀ اول مقطع متوسطۀ منطقۀ 14 تهران»، تفکر و کودک، س 3، ش 1: 91-117   
نویدیان، انور، شهرام واحدی، اسکندر فتحی آذر و رحیم بدری گرگری (1398). «تاثیر آموزش فلسفه برای کودکان با استفاده از داستان‌های بومی در رشد اخلاقی دانش آموزان ابتدایی»، تدریس پژوهی، س7، ش3: 54-69.
Lipman, Matthew (1980). Philosophy in the Classroom. U. S. A: Tample University Press.
Lipman, Matthew (2003). Thinking in Education [2  ed]. Cambridge: Cambridge University Press.
Lipman,  Matthew. (1988). Critical Thinking: What Can it be? [White Paper]. Montclair State Coll. Upper Monclair, NJ. Inst. ERIC - ED352326 - Critical Thinking: What Can It Be? Resource Publication, Series 1 No. 1., 1988
Matthews,G. B.(1995). The philosophy of childhood. Harvard University press.
abstract: