شناسایی عوامل تسهیل‌گر و بازدارنده پرورش روحیه پژوهندگی در کودکان

نوع مقاله : علمی-مروری

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی، دانشکده روان‌شناسی و علوم ‌تربیتی دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استادیار،گروه علوم تربیتی ،دانشکده روان‌شناسی و علوم‌تربیتی دانشگاه تهران، ایران

چکیده

طی چند دهه اخیر نقش کودکان در پژوهش افزایش یافته‎‌است اما به‌رغم تأکید بر نقش فعال کودکان به‌عنوان پژوهشگر(CAR)، بخش بزرگی از این پژوهش‌ها توسط بزرگسالان انجام می‌شود. از این‌رو، پژوهش حاضر مبتنی بر روش اسنادی، برای غلبه بر این چالش و زمینه‌سازی برای فعالیت کودکان به عنوان پژوهشگران، به شناسایی عوامل تسهیل‌گر و بازدارنده پرورش روحیه پژوهندگی در کودکان پرداخته‎است. با جستجو در پایگاه داده‌های داخلی از جمله Noormags, IranDoc, Civilica, Elmnet, SID, Ensani Portal در بازه‌زمانی 1399-1380 تعداد 64 سند بازیابی و سپس با استفاده از نشانگرهای فهرست‌وارسی ارزیابی پریزما (PRISMA)، 21 سند برای مطالعه و تحلیل انتخاب شدند. همچنین با جستجو در پایگاه داده‌های بین‌المللی همچون  ERIC, SAGE, ELSEVIER, Google Scholar and Taylor & Francis در بازه‌زمانی 2020-2000 تعداد 45 سند بازیابی و مجدداً با استفاده از نشانگرهای فهرست پریزما (PRISMA)، 19 سند برای مطالعه و تحلیل، انتخاب شدند. تحلیل داده‌ها با استفاده از روش اولزاید (Altheide) انجام‌گردید. یافته‌های حاصل از بررسی اسناد به شناسایی چهار عامل تسهیل‌گر شامل عوامل آموزشی، خانوادگی، محیطی و انگیزشی و پنج عامل بازدارنده شامل عوامل فردی، اجتماعی، ارتباطی، آموزشی و سازمانی منتج‌گردید. در نهایت، با توجه به موانع و محدودیت‌های شناسایی‌شده، پیشنهاد‌هایی برای زمینه‌سازی پرورش کودکان پژوهنده ارائه گردید

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying facilitators and inhibitors of developing research spirit in children

نویسندگان [English]

  • Fateme Sabbaghi 1
  • Keyvan Salehi 2
1 MA student, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran. Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Faculty of Psychology and Educational Sciences, University of Tehran, Iran
چکیده [English]

During last decades, children have played an increasing role in research and despite the emphasis on children’s active role as researchers (CAR). adults do a great part of research. This based documentary-method survey has dealt with identifying facilitators and inhibitors of developing research spirit in children to overcome this challenge and paving the way for children’s activities as researchers. By looking for in domestic databases including Noormags, IranDoc, Civilica, Elmnet, Scientific Information Database, Ensani Portal during 1380-1399, 64 documents retrieved then by using PRISMA evaluating checklist indicators, 21 of them were selected to be studied and analyzed. Furthermore, searching in international databases including, ERIC, Sage, Elsevier, Google Scholar and Taylor & Francis during 2000-2020, 45 documents retrieved and 19 of them were selected to be studied and analyzed by using PRISMA evaluating checklist indicators. Analysis was done by the Altheide Method. The findings of investigating documents resulted in four facilitators; educational, family, environmental and motivational factors and five inhibitors; individual, social, relational, educational and organizational. Finally, some suggestions are made to plan for educating researcher children paying attention to the definite limitations and obstacles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • facilitators and inhibitors
  • obstacles
  • challenge
  • researcher child
  • documentary method
  • PRISMA
احمدی، غلامعلی (1380). بررسی و مطالعه عوامل مؤثر در تعیین کتاب‌های علوم تجربی دوره راهنمایی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، تهران: دانشگاه تربیت معلم.
احمدی‌هادی، فتانه (1393). «تشویق به طرح پرسش کودک را پژوهشگر تربیت ‌می‌کند»، کانون پرورش‌فکری کودکان و نوجوانان. https://www.kanoonnews.ir/news/237552/
برزگر، زهرا، پورمحمدرضای‌تجریشی، معصومه، بهنیا، فاطمه (1391). «اثربخشی بازی بر مشکلات برونی‌سازی در کودکان پیش‌دبستانی با مشکلات رفتاری»، مجله علمی‌پژوهشی علوم رفتاری، س6، ش4.
بیگ‌محمدی، افسانه، جعفری، زهرا، صالحی، کیوان (1394). «کاربست فرآیند‌های اکتشافی در ارتقای توانمندی پژوهشگری در دانش‌آموزان: مطالعه‌ای به روش اقدام‌پژوهی»، دومین کنفرانس بین‌المللی روان‌شناسی، علوم‌تربیتی و سبک زندگی، تربت حیدریه.
جعفری، زهره، صمدی، پروین، قائدی، یحیی (1394). «بررسی تأثیر آموزش فلسفه به کودکان بر پرورش روحیه پژوهشگری کودکان دوره پیش‌دبستانی»، مجله پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، س12، ش17.
جهانی، جعفر (1384)‌. «چالش‌های نظری تعلیم و تربیت رایج و تعلیم و تربیت (پژوهش‌محور)»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، س22، ش4.
حسینی‌یزدی، عطیه‌سادات، سبحانی‌نژاد، مهدی (1392). «تبیین چهارچوب نظری ابعاد و مؤلفه‌های نگرش جامع پژوهشگری و طراحی عناصر عمو‌می‌آن در برنامه درسی مدرسه‌ای»، فصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی، س1، ش2.
حقوقی، سمیرا، صالحی، کیوان (1397). «ظرفیت‌های روش پژوهشی روایتی در حوزه مطالعات آموزش عالی»، فصلنامه علمی نامه آموزش عالی، س12، ش20.
حیاتی، علی، حیدری، رقیه، حسن‌لو، نرگس (1394). «تأملی بر رویکرد پژوهش‌محوری در فرآیند آموزش با تأکید بر نظریه ساختگرایی»، دومین کنفرانس ملی توسعه‌پایدار در علوم‌تربیتی و روان‌شناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
خانیکی،‌‌هادی، نوری‌راد، فاطمه، شاه‌حسینی، وحیده (1396). «مطالعه روند شکل‌گیری گفتگوی کندوکاو‌محور در کلاس فلسفه برای کودکان»، دوفصلنامه علمی‌پژوهشی تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، س8، ش2.
رستمی، کاوه، رحیمی، ابراهیم، رستمی، ویدا،‌هاشمی، سپیده (1391). «بررسی تأثیر روش اجتماع پژوهشی در برنامه فلسفه برای کودکان بر خلاقیت کودکان»، دوفصلنامه علمی‌پژوهشی تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، س3، ش2.
رضایی، اکبر، قدم‌پور، عزت‌الله، پاشاشریفی، حسن‌ (1387). «الگویی برای ایجاد علاقه و انگیزه به مطالعه و پژوهش: بررسی اثربخشی آن در دانش آموزان دوره راهنمایی»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، س25، ش7.
سلمانزاده‌ممقانی، داوود، کاردان حلوایی، ژیلا، یاسین‌زاده، مهدی (1393)‌. «بررسی عوامل انگیزه پژوهشگری دانش آموزان دختر و پسر مقاطع راهنمایی و متوسطه مناطق آذرشهر و ممقان از دیدگاه معلمان و دانش آموزان»، نخستین همایش ملی علوم‌تربیتی و روان‌شناسی.
سلیقه‌دار، لیلا (1398). «خانواده‌ها فراموش نشوند»، دوماهنامه بین‌المللی شوق تغییر، س8، ش4.
سهرابی، محمدرضا (1392). «اصول نگارش مقالات مروری»، دوماهنامه پژوهنده (مجله پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی)، س18، ش2.
سیدطاهرالدینی، علی (1388). «بررسی کاستی‌های توسعه تفکرپژوهشی در مدارس»، مجله مدارس کارآمد، س6.
سیف، علی اکبر (1395). روان‌شناسی پرورشی نوین (روان‌شناسی یادگیری و آموزش)، تهران: دوران.
شریعتمداری، علی (1373). اصول تعلیم و تربیت، تهران: دانشگاه تهران.
صوفی، فاطمه (1390). تحلیل محتوای کتب علوم تجربی دوره ی راهنمایی تحصیلی بر اساس مؤلفه‌های پژوهش‌محوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد،تهران: دانشگاه الزهرا.
عادلی‌پور، زکیه، مهرام، بهروز، کارشکی، حسین (1395). «جایگاه پژوهش‌محوری در فرآیند تدریس معلمان ابتدایی»، اولین کنفرانس ملی پژوهش‌های نوین در روان‌شناسی، مشاوره و علوم‌تربیتی، اهواز، ایران.
عباسی‌اسفجیر، علی‌اصغر (1394). «مدل‌سازی مدرسه پژوهش‌محور و آزمون تجربی آن با استفاده از مدل‌سازی معادلات‌ساختاری به روش حدأقل مربعات جزئی در مدارس استان مازندران»، مجله علمی‌پژوهشی مطالعات توسعه اجتماعی‌فرهنگی، س4، ش3.
قاضی‌اردکانی، راحله، ملکی، حسن، صادقی، علیرضا، درتاج، فریبرز (1396). «طراحی الگوی برنامه‌درسی پژوهش‌محوری در مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی برای پرورش تفکر و خلاقیت در دانش‌آموزان»، نشریه علمی ‌ابتکار و خلاقیت در علوم‌انسانی، س7، ش3.
کاکابرایی، کیوان (1398). «تأثیر آموزش حل‌مسئله خانواده/ مدرسه‌محور بر سبک‌های حل‌مسئله دانش‌آموزان دوره ابتدایی»، فصلنامه سلامت روان کودک، س6، ش1.
کول، ونیتا (1389). برنامه آموزش و پرورش در دوره پیش از دبستان، ترجمه فرخنده مفیدی، تهران: سمت.
مجدفر، مرتضی (1396). هفت مهارت اساسی برای معلمان، تهران: پیشگامان پژوهش‌مدار.
معتمدیان، سعیدرضا (1392). «راهنمای نگارش مقالات‌ مروری»، دفتر استعدادهای درخشان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی؛ مجله دانشکده دندانپزشکی، س2، ش1.
ملبوس‌باف، رامین، عزیزی، فریدون (1389). «مرور سیستماتیک چیست و چگونه نگاشته ‌می‌شود؟»، پژوهش در پزشکی (مجله پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی)، س34، ش3.
مهری‌نژاد، سیدابوالقاسم، پاشاشریفی، حسن‌ (1384). «بررسی اثربخشی تدریس به شیوه حل‌مسأله و ارزشیابی بر اساس شاخص‌های پژوهشگرانه در پرورش روحیه پژوهشگری»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، س4، ش14.
نادری، عزت‌الله، شریعت‌مداری، علی، سیف‌نراقی، مریم، منظری‌توکلی، حمدالله (1391). «مقایسه فرآیند حل خلاق مسأله در بین دانش‌آموزان دوره متوسطه‌ی عضو و غیرعضو پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی استان کرمان سال تحصیلی 91-1390»، فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزشی، س6، ش18.
نبیئی، اسماعیل، کاظم‌پور، اسماعیل، شکیبائی، زهره (1399). «شناسایی ابعاد و مولفه‌های توسعه تفکرپژوهشی دانش‌آموزان در دوره‌های تحصیلی»، دوفصلنامه علمی‌پژوهشی تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، س11، ش2.
نقدعلی، محسن، پناهی، زهرا (1390). «ارتباط اجتماع ‌پژوهشی در برنامه فلسفه برای کودکان با روش‌های تدریس فعال مشارکتی»، دوفصلنامه علمی‌‌پژوهشی تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، س2، ش2.
وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلا‌می‌ایران. (1391). برنامه‌درسی ملی. تهران، ایران.
ولی‌پور، احمد، بالویی‌جامخانه، عزت‌الله، سقایی، سحر (1392). «بررسی و مقایسه تأثیر آموزش مهارت‌های زندگی بر میزان رضایت از زندگی دانش‌آموزان»، فصلنامه علمی‌پژوهشی تحقیقات مدیریت‌آموزشی، س16.
هاشمی، سید اسماعیل، شایان‌امین، سمیرا، حاجی‌یخچالی، علیرضا، نعامی، عبدالزهرا (1396). «تأثیر آموزش فرآیند حل‌مسأله خلاق بر خلاقیت و نوآوری کارکنان منطقه‌چهار عملیات انتقال گاز»، فصلنامه علمی‌پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم‌انسانی،  س7، ش2.
یارمحمدیان، محمدحسین، محمدی، عفت، موحدی، فریده (1390). «استانداردهایی برای تدوین مقالات مروری در نظام سلامت»، مجله مدیریت اطلاعات سلامت (ویژه‌نامه مدیریت خدمات بهداشتی‌درمانی)، س8، ش8.
Bradbury-Jones, Caroline,. & Taylor, Julie. (2015). "Engaging with children as co-researchers: challenges, counterchallenges and solutions". International Journal of Social Research Methodology, vol. 18, no. 2:
Bucknall, Susan Mary. (2009). Children As Researchers: Exploring Issues And Barriers In English Primary Schools (Submitted in part requirement for the degree of Doctor of Philosophy, Faculty of Education and Language Studies, The Open University). Researchgate.
Bucknall, Susan Mary. (2010). "Children as researchers in English primary schools: developing a model for good practice". British Educational Research Association Annual Conference:
Cox, Sue., & Robinson-Pant, Anna. (2008). "Power, participation and decision making in the primary classroom: children as action researchers". Educational Action Research, vol. 16, no. 4:
French, Amanda., Lowe, Rose., Nassem, Elizabeth., (2019). "Children participating as researchers in primary schools: what’s in it for the teachers?". Education 3-13: International Journal of Primary, Elementary and Early Years Education, vol. 47, no. 2:
Green, Carie. (2017). "Four Methods for Engaging Young Children as Environmental Education Researchers". International Journal of Early Childhood Environmental Education, vol. 5, no. 1:
Harcourt, Deborah., & Einarsdottir, Johanna. (2011). "Introducing children's perspectives and participation in research". European Early Childhood Education Research Journal, vol. 19, no. 3:
Kellett, Mary. (2003). "Empowering ten-year-olds as active researchers". British Educational Research Association Annual Conference, Edinburgh, UK:
Kellett, Mary. (2005). "Children as active researchers: a new research paradigm for the 21st century?". ESRC National Centre for Research Methods:
Kellett, Mary. (2006). "Pupils as active researchers: Using engagement with research process to enhance creativity and thinking skills in 10-12 year-olds". British Educational Research Association Annual Conference 2006, University of Warwick, Coventry, UK:
Kellett, Mary. (2009). "Children as researchers: issues, impact and contribution to knowledge". 2nd International Conference of Child Indicators, Sydney, Australia:
Kellett, Mary. (2010). "Small Shoes, Big Steps! Empowering Children as Active Researchers". Am J Community Psychol, vol. 46:
Kinash, Shelley., & Haffman, Madison. (2008). "Child as Researcher: Within and Beyond the Classroom". Australian Journal of Teacher Education, vol.33, no.6:
Lundy, L., McEvoy, L., & Byrne, B. (2011). "Working With Young Children as Co Researchers: An Approach Informed by the United NationsConvention on the Rights of the Child". Early Education and Development, vol. 22, no. 5:
Marr, Patricia., & Malone, Karen. (2007). "What about me? Children as co-researchers". AARE37th Annual Conference, Western Australia: Australian Association for Research Education:
McLaughlin, Hugh. (2015). Involving Children and Young People in Policy, Practice and Research. NCB.
Rengel, Katarina. (2014). "Research With Children in Kindergartens". Third Annual International Conference "Early Childhood Care and Education", Procedia "Social and Behavioral Sciences":
Shier, Harry. (2015). "Children as researchers in Nicaragua: Children’s consultancy to transformative research". Global Studies of Childhood, vol. 5, no. 2:
United Nations. (1989). Convention on the Rights of the Child, United Nations, Geneva:
World Health Organization. (2009). Preventing violence by developing life skills in children and adolescents, Violence Prevention: The Evidence:
Young-Kim, Chae. (2016). "Why Research ‘by’ Children? Rethinking the Assumptions Underlying the Facilitation of Children as Researchers". Children & Society, vol. 30, no.3:
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/chso.12133