فلسفه برای کودکان (P4c): مضامین فلسفی در داستان‌های متون کلاسیک ادب فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه ازاد اسلامی بردسکن

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

3 استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی مضامین فلسفی داستان¬های متون کلاسیک ادب فارسی به قصد استفاده در برنامه فلسفه برای کودکان است که با روش پژوهش فلسفی و استنتاج منطقی انجام شده است. برای این منظور نخست به برنامه فلسفه برای کودکان از منظر لیپمن و چگونگی توسعه آن و نیز توفیق لیپمن در گسترش برنامه فلسفه برای کودکان و پیدایش رویکردهای مختلف پرداخته شد، آنگاه نشان داده شد هر کدام از رویکردها به فلسفه برای کودکان به جنبۀ خاصی از فلسفه تاکید دارد. بدین ترتیب با توجه به نگاه کل¬گرایانه و با عنایت به ساحت¬های فلسفه، مسائل اساسی فلسفه در سه قلمرو هستی-شناسی، شناخت¬شناسی و ارزش¬شناسی مشخص و در هر قلمرو سوالات مهمی طرح و برای هرکدام از سوالات نمونه داستانی از متون کلاسیک ادب فارسی ارائه شده است. نتایج نشان داد که: فراهم نمودن محتوایی فلسفی متناسب با فرهنگ بومی برگرفته از متون کلاسیک ادب فارسی و بازنویسی آن¬ها متناسب با سن کودکان به عنوان رویکردی کل¬گرایانه که در آن به ابعادی چون؛ فرایند تفکر، محتوای فلسفی، غنای ادبی و فرهنگ وابستگی توجه داشته باشد، امکان پذیر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Philosophy for Children (P4C): Philosophic Conceptions in the Stories of Classic Texts of Persian Literature

نویسندگان [English]

  • ahmad akbari 1
  • Tahereh Javidi Kalatehjafarabadi 2
  • Bakhtiar Shabani Varaki 3
  • Mohammad Taghavi 2
1 Faculty Member University
چکیده [English]

The purpose of the present research is to consider the relation between the Stories of classic texts of Persian literature and Philosophy for Children which are done through the approach of philosophic research by using of the logical reasoning. On this purpose, first, the philosophy for children from the perspective of Lipman, and the way of its developing and Lipman achievements in the expansion of the program and the way of creating various approaches in this field were introduced, then It was shown that each approaches emphasizes on a certain aspect of the philosophy. so, due to a general view and in the light of various fields of philosophy in this thesis, at first, the fundamental topics of philosophy in three scope ontology, epistemology, and axiology were determined and some samples of classic texts of Persian literature have been mentioned for each of them. The results of the research have shown that providing a philosophic content, emanating from Classic Texts of Persian Literature and their rewriting corresponding to the age of the children, can as a general approach have due attention to dimensions such as thinking process, philosophic content, literature richness, and the culture of dependency in teaching children how to think.

کلیدواژه‌ها [English]

  • philosophy for children
  • Stories of the Classic Texts of Persian Literature
  • philosophic content
اعتصامی، پروین (1385). دیوان اشعار، به کوشش ابوالفتح حکیمیان، تهران: پژوهش.
ایروانی، شهین و خدیجه مختاری (1390). «جایگاه مفاهیم فلسفی در ادبیات داستانی کودک ایران»، مجلة علمی پژوهشی مطالعات ادبیات دانشگاه شیراز، (3).
پناهی، مهین (1390). «بررسی و مقایسۀ شیوۀ آموزش تفکر نزد فریدالدین عطار و متیو لیپمن»، تفکر و کودک، 2 (1).
پیکمال، میشل (1390). حکایت‌های فلسفی برای با هم بودن، ترجمة مهدی ضرغامیان، نشر آفرینگان.
تقوی، محمد (1376). حکایت‌های حیوانات در ادب فارسی، تهران: روزنه.
جامی، عبدالرحمن (1371). بهارستان، تصحیح اسماعیل حکیمی، تهران: اطلاعات.
جهانی، جعفر (1380). «نقد و بررسی مبانی فلسفی الگوی آموزش تفکر انتقادی ماتیو لیپمن»، رسالة دکتری دانشگاه تهران.
حسینی، سیدحسام (1387). «بررسی رویکردهای مختلف در برنامة آموزش فلسفه برای کودکان و نسبت آن با برنامة درسی دورة ابتدایی جمهوری اسلامی ایران»، پایان‌‌نامة کارشناسی ارشد فلسفة تعلیم و تربیت.
خارستانی، اسما‌عیل‌ (1387). «تبیین‌ تطبیقی‌ ‌ا‌هد‌اف‌ و روش‌ها‌ی‌ ‌آموزش‌ فلسفه‌ به‌ کودکان‌ در کشور‌ها‌ی‌ مختلف»، پایان‌‌نامة کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شاهد.
دادبه، اصغر (1378). کلیات فلسفه، تهران: دانشگاه پیام ‌نور.
رمضان‌‌پور، شیوا (1387). «بررسی تأثیر روش اجتماع پژوهشی آموزش فلسفه به کودکان پایة سوم ابتدایی بر پرورش مهارت‌های شهروندی آنان»، پایان‌‌نامة کارشناسی‌‌ ارشد فلسفة تعلیم و تربیت دانشگاه الزهراء.
سجادی، سید مهدی (1378). چند مبحث اساسی در فلسفة تعلیم و تربیت، تهران: امیرکبیر.
سجادیان جاغرق، نرگس (1386). «طراحی برنامة درسی آموزش فلسفه به کودکان در پایة اول ابتدایی در ایران»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد فلسفة تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت معلم تهران.
سعدی، شیخ مصلح‌الدین (1369). بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
سنایی ‌‌غزنوی، مجدود بن آدم (1368). حدیقه‌‌الحقیقه، به کوشش مدرس رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عطار، فریدالدین (1364). الهی‌‌نامه، به تصحیح فؤاد روحانی، تهران: زوار.
علوی، سیدحمیدرضا (1386). نکات اساسی در فلسفة تعلیم و تربیت و مکاتب فلسفی ـ تربیتی، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر.
عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر (1335). قابوس‌نامه، به تصحیح امین عبدالمجید بدوی، تهران: ابن سینا.
فردوسی، ابوالقاسم (1384). شاهنامه، براساس نسخۀ چاپ مسکو، تهران: پیمان.
فرزانفر، جواد (1389). «بررسی فلسفة دوران کودکی و نقش قصه و داستان در رشد و پرورش روحیة فلسفی در کودکان»، رسالة دکتری فلسفة تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت معلم تهران.
فرمهینی‌‌ فراهانی، محسن، محمد‌‌حسن میرزامحمدی، اسماعیل خارستانی (1387). «تبیین تطبیقی اهداف آموزش فلسفه به کودکان در کشورهای مختلف»، حکمت و فلسفه، 4 (4).
قائدی، یحیی (1382). «نقد و بررسی مبانی، دیدگاه‌ها و روش‌های آموزش فلسفه به کودکان»، پایان‌‌نامة دکتری فلسفة تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت معلم تهران.
قزل ایاغ، ثریا (1389). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، تهران: سمت.
قضاوی، فاطمه (1386). «نقد و بررسی آموزش فلسفه به کودکان در پایة سوم پیکسی، بر اساس اصول برنامه‌ریزی درسی»، پایان‌‌نامة کارشناسی ارشد فلسفة تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت معلم تهران.
کارل، هاوی و گامز، دیوید (1389). فلسفه به مثابه روش، ترجمة سیدمحمد علوی و همکاران، تهران: انتشارات پژوهشکدة مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
گاردر، یوستاوین (1390). دنیای سوفی، داستانی دربارة تاریخ فلسفه، ترجمة کورش صفوی. تهران: پژوهش‌های فرهنگی.
گریز، آرنولد (1383).  فلسفة تربیتی شما چیست؟ ترجمة بختیار شعبانی ورکی و دیگران، مشهد: به‌نشر.
مختاری، خدیجه (1386). «تحلیل محتوای ادبیات داستانی کوتاه در ایران از منظر جایگاه آموزش مفاهیم فلسفی»، پایان‌‌نامة کارشناسی ارشد فلسفة تعلیم و تربیت دانشگاه تهران.
مرعشی، منصور (1385). «بررسی تأثیر روش اجتماعی پژوهشی در برنامة آموزش فلسفه به کودکان بر پرورش مهارت‌های استدلال دانش‌آموزان پسر پایة سوم راهنمایی مدرسة نمونة دولتی اهواز»، رسالۀ دکتری فلسفة تعلیم و تربیت، دانشگاه شهید چمران اهواز.
مگی، برایان (1388). داستان فلسفه، ترجمة مانی صالحه علامه، تهران: کتاب آمه.
منشی، نصرالله (1362). کلیله و دمنه، تصحیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌‌الدین محمد (1384). مثنوی، تصحیح، مقدمه و کشف‌‌الابیات قوام‌‌الدین خرمشاهی، تهران: دوستان.
ناجی، سعید (1387). کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان، گفت‌وگو با پیشگامان، ج 1، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ناجی، سعید (1383). «فلسفه برای کودکان و نوجوانان مروری بر پارادایم جدید آموزش و پرورش»، فصل‌نامة روش‌شناسی علوم انسانی (40).
ناجی، سعید (1384). «فلسفه برای کودکان و نوجوانان در گفت‌و‌گو با سعید ناجی»، مجلة پژوهشگران، ش 3.
نظامی گنجوی (1383). لیلی و مجنون، به روایت پری صابری، تهران: قطره.
نظامی گنجوی (1389). هفت پیکر، تصحیح حسن وحیدی دستگردی، تهران: زوار.
وایت، دیوید (1389). فلسفه برای کوچک‌ترها، ترجمة تینا حمیدی، تهران، قطره.
ویت، جرمی (1387). گردش در دنیای فلسفه برای جوانان، ترجمة رضا بهار، تهران، قطره.
هاشمی، محمد (1385). «بررسی جایگاه تفکر انتقادی در محتوای کتاب‌های درسی پایة پنجم ابتدایی»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد فلسفة تعلیم و تربیت، دانشگاه شیراز.
هدایتی، مهرنوش (1387). «بررسی تأثیر اجرای برنامة فلسفه برای کودکان، به صورت اجتماع پژوهشی بر افزایش عزت نفس و بهبود روابط میان فردی در دانش‌آموزان مقطع ابتدایی شهر تهران»، رسالة دکتری مشاورة دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
 
Finocchiaro, M. (1993). “Philosophy as Critical Thinking”, In: M. Lipman (ed.), Thinking Children and Education, U.S.A: Kendall/ Hunt Publishing Company.
Gina, M. (2004). “Democracy as Morality Using Philosophical Dialogue to Cultivate Safe Learning Communities”, Analytic Teaching and Philosophical praxis, 29 (1).
Golding, C. (2007). “Pragmatism, Constructivism and Socratic Objectivity: The Pragmatist Epistemic Aim of Philosophy for Children”, Proceedings of 36th Annual Conference of the Philosophy of Education Society of Australasia, Wellington, New Zealand
Lipman, M. (1991). Thinking in Education, Cambridge: Cambridge University Press.
Lyle, S. & Thomas-Williams, J. (2012). “Dialogic Practice in Primary Schools: How Primary Head Teachers Plan to Embed Philosophy for Children into the Whole School”, Educational Studies, 38(1).
Murris K. (2000). “Can Children Do Philosophy?” Journal of Philosophy of Education, 34 (2).
Murris, K. (2008). “Philosophy with Children, the Stingray and the Educative Value of Desequilibrium”, Journal of Philosophy of Education, 42(3-4).
Vansieleghem, N. (2010). “What is Philosophy for Children, How do We Have to Understand Her Critical Voice? From an Educational Experiment to Experimental Education”, Proceedings of 39th Annual Conference of the Philosophy of Education Society of Australasia, Wellington, New Zealand.