تحلیل محتوای هستی‌شناسانه داستان‌های مثنوی مبتنی بر رویکرد محتوایی آموزش تفکر و مناسبت آن با تربیت دینی مقطع ابتدایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی،گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت‌حیدریه، خراسان‌رضوی، ایران

2 دانشیارگروه علوم‌تربیتی، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت‌حیدریه، خراسان‌رضوی، ایران

3 ستادیار مدعو گروه علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تربت‌حیدریه، خراسان‌رضوی، ایران و عضو هیات علمی دانشگاه تهران

10.30465/fabak.2022.40795.2092

چکیده

هدف از پژوهش حاضر تحلیل محتوای هستی­شناسانه داستان­های مثنوی مبتنی بر رویکرد محتوایی آموزش تفکر و مناسبت آن با تربیت دینی مقطع ابتدایی بود. بدین منظور با روش تحلیل محتوای کیفی نخست مبانی نظری آموزش تفکر و تربیت دینی مطرح و ضمن اشاره به انتقادهای صورت گرفته از حافظه پروری از میان رویکردهای موجود، رویکرد محتوایی تبیین و در ادامه مضامین هستی­شناسانه در این رویکرد معرفی و نهایتاً داستان هایی از مثنوی که مرتبط با ساحت های هستی­شناسانه فلسفی (خداشناسی، جهان­شناسی و انسان­شناسی) بود معرفی و نشان داده شد که هر داستان کدامیک از ساحت­ها یا چند ساحت فلسفی را در درون خود دارد و مناسب استفاده در برنامه تربیت دینی دوره ابتدایی است. همچنین بیان گردید، حکایت­های موجود در مثنوی مبتنی بر رویکرد محتوایی نیازمند بازنویسی است، به گونه­ای که این داستان­ها که دارای غنای ادبی بالایی است باید ساده­سازی شوند تا بتوانند ضمن فراهم نمودن زمینه تأمل و تفکر در کلاس، اهداف تربیت دینی مقطع ابتدایی که عمدتاً آشنایی با مضامین خداشناسی، جهان­شناسی و انسان­شناسی است را به شکل مناسب­تری فراهم نمایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the ontological content of Masnavi Stories based on the content approach of teaching thinking and its relevance to religious education at the primary level

نویسندگان [English]

  • Zainab Ejlali 1
  • Hossein Momenimahmouei 2
  • Marziye Aali 3
1 PhD student in Curriculum, Department of Educational Sciences, Torbat Heydarieh Branch, Islamic Azad University, Torbat Heydarieh, Iran
2 Associate Professor in Curriculum, Department of Educational Sciences, Torbat Heydarieh Branch, Islamic Azad University, Torbat Heydarieh, Iran
3 Visiting Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Torbat Heydarieh Branch, Islamic Azad University, Torbat Heydarieh, Iran, and a member of the academic staff of Tehran University
چکیده [English]

The purpose of this study was to analyze the ontological content of Masnavi Stories based on the content approach of teaching thinking and its relevance to religious education in primary school. To this aim, the theoretical foundations of teaching thinking and religious education are presented via the method of qualitative content analysis. Then, given the criticisms of memory-based education, among the existing approaches, the content approach is explained and the ontological themes in this approach are introduced. Finally, the stories from Masnavi related to the philosophical ontological fields (theology, cosmology, and anthropology) are introduced and it is shown which of the philosophical fields is inside each story and whether they are suitable to be utilized in the religious education program of the elementary school. It is also stated that the anecdotes in Masnavi need to be rewritten based on a content approach so that these stories, which have a high literary richness, should be simplified to provide the ground for reflection and thinking in the class and meet the religious education objectives of the elementary school _ mainly familiarity with the topics of theology, cosmology and anthropology_ in more appropriate form.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Philosophy for children
  • content approach
  • Masnavi
  • philosophical themes
آذربایجانی، مسعود(1393). مقیاس سنجش دینداری با تکیه بر اسلام، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
اعتصامی، محمد مهدی و سعید راصد (1390). مبانی وروش تدریس تعلیم و تربیت دینی دوره ابتدایی، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.
اعرافی، علیرضا و دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1377). آراء اندیشمندان مسلمان، جلد اول، تهران: انتشارات سمت.
اکبری، احمد (1394). آموزش تفکر به کودکان( نگاه انتگرال به p4c). کاشمر:انتشارات کشمر.
اکبری، احمد و جهانگیر مسعودی (۱۳۹۳). «فلسفه برای کودکان: رویکردهای تربیت دینی به آموزش تفکر»، پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت، دوره 4، شماره۲.
اکبری، احمد؛ جاویدی کلاته جفرآبادی، طاهره؛ شعبانی ورکی، بختیار؛ تقوی، محمد (1391). «رویکرد انتگرال به برنامه فلسفه برای کودکان (p4c) »، پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت، 2 (2).
باقری، خسرو ( 1380 ). چیستی تربیت دینی، تهران: انتشارات تربیت اسلامی.
باقری،خسرو؛ و مراد یاری دهنوی (1388). «تبیین و بررسی جایگاه تاریخ فلسفه در برنامه آموزش فلسفه به کودکان با تاکید بر دیدگاه هگل»، مجله فرهنگ، (69).
بشیرپور، حبیب و طاهره حاج ابراهیمی (۱۳۹۱). «هستی شناسی مولانا»، پژوهشنامه ادیان، سال ششم، شماره یازدهم.
پاکزاد، عبدالعلی (1390). «روش های تربیتی در قرآن»، ماهنامه معرفت،20(1).
پناهی، مهین (1390). «بررسی و مقایسۀ شیوۀ آموزش تفکر نزد فریدالدین عطار و متیولیپمن»، تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 2(1).
پیکمال، میشل (1388). داستان‌های فلسفی جهان، ترجمه ترانه وفایی، تهران: انتشارات او.
تجلی نیا، امیر و روح الله کریمی،(1393). «بررسی تاثیر اجرای فلسفه برای کودکان در کاهش و مهار خشم دانش آموزان پسر پایه اول مقطع متوسطه شهر تهران»، تفکروکودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،  سال پنجم، شماره 1.
تقوی، محمد (1376). حکایت‌های حیوانات در ادب فارسی، تهران: انتشارات روزنه.
تقوی نسب، نجمه؛ میرشاه جعفری، سیدابراهیم؛ نجفی، محمد (۱۳۸۸). «ضرورت نوآوری در روش های تربیت دینی از منظر مبانی علمی، دینی و فلسفی»،نشریه تربیت اسلامی،دوره  4، شماره 9 .
جلالی، مریم ومهدخت پورخالقی چترودی(1392). «اقتباس مفهومی و نگارشی از شاهنامه در ادبیّات کودک و نوجوان»، مطالعات ادبیات کودک، شماره2، (پیاپی 8).
خسرونژاد، مرتضی (1386). «تاملی بر هم اندیشی ادبیات کودک و فلسفه در برنامه فلسفه برای کودکان»، نوآوری های آموزشی، شماره 20.
دره­زرشکی­پور، امیده؛ فلاح، محمدحسین؛ سعیدمنش، محسن (1398). «طراحی داستان هایی برای ایجاد گسلش شناختی در برنامه فلسفه برای کودکان و اثربخشی آن بر کاهش علائم اختلال وسواس فکری – جبری کودکان دارای نشانه های OCD دوره ابتدایی شهرستان یزد»، تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال دهم، شماره دوم.
سید قطب (۱۳۶۰) آفرینش هنری در قرآن؛ ترجمه فولادوند محمد مهدی؛ ج دوم، تهران: بنیاد قرآن، .
شریعتمداری، علی(1396). تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: چاپ و نشر بین الملل ( وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی).
شعاری­نژاد، علی­اکبر(1370).  ادبیات کودکان، چاپ پانزدهم، تهران: مؤسسه اطلاعات.
صفایی مقدم، مسعود (1377). «برنامه آموزش فلسفه به کودکان» ، فصلنامه علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا"س"، 26و27.
عظمت مدار فرد، فاطمه؛ بختیار نصرآبادی، حسنعلی؛ حیدری، محمدحسین (1398). «بازخوانی داستان های مثنوی بر مبنای مولفه های تفکر فلسفی و تدوین راهنمای داستان ها برای استفاده در اجتماع پژوهشی»، تربیت اسلامی، شماره 28.
عظیمی شوشتری، عباسعلی؛ میرچراغ خانی، حسین (۱۳۹۶). اسلام و مبانی هستی شناسی علوم انسانی، اولین همایش بین المللی مطالعات و تحقیقات علوم انسانی و اسلامی. تهران: موسسه عالی علوم فناوری خوارزمی.
فتوحی، محمود و حبیب الله عباسی (1384). فارسی عمومی، چاپ دهم، تهران: انتشارات سخن.
فرمهینی­فراهانی، محسن؛ میرزامحمدی، محمد­حسن؛ خارستانی، اسماعیل (1387). «تبیین تطبیقی اهداف آموزش فلسفه به کودکان در کشورهای مختلف»، حکمت و فلسفه، 4 (4).
فروزانفر، بدیع‌الزمان ( ۱۳۷۵). شرح مثنوی شریف، جلد اول، چاپ هشتم، انتشارات علمی و فرهنگی.
فیشر، رابرت­(1387). داستان­هایی برای فکرکردن، ترجمه؛ سیدجلیل لنگرودی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کارل، هاوی؛ گامز، دیوید (1389). فلسفه به مثابه روش، ترجمه سید محمد علوی و همکاران، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۰).
مجیدحبیبی عراقی،لیلا؛ دبیران، حکیمه؛ سلطانی، منظر؛ ناجی، سعید (1392). «خوانش فلسفی گزیده متون داستانی کلاسیک فارسی متناسب با اهداف برنامه فلسفه برای کودکان (گلستان سعدی، بوستان سعدی، مثنوی معنوی، کلیله و دمنه) »، تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم شماره 2.
مصباح یزدی، محمد تقی (۱۳۸۹). آموزش فلسفه، جلد اول (مشکات)،  چاپ چهارم، ناشر: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(قدس سره).
مطهری، مرتضی (1368). تعلیم و تربیت در اسلام، چاپ شانزدهم، تهران: انتشارات صدرا.
  ناجی، سعید (1390). کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان، گفتگو با پیشگامان، جلد اول و دوم، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هدایتی، مهرنوش و مژگان کوشا (۱۳۹۶). «مشارکت در حلقه‌های کندوکاو و تاثیر آن بر مهارت تفکر انتقادی در سواد رسانه ای»،  مجله رسانه و فرهنگ، (۱) ۷.
Adey, Philip(٢٠٠٦). ‘A Model for the Professional Development of Teachers of Thinking’, Thinking Skills and Creativity, Vol. ١, No. ١
Biesa, G. (2011). Philosophy, Exposure, and Children: How to Resist the Instrumentalisation of Philosophy in Education, Journal of Philosophy of Education, 45(2).
Finocchiaro, Maurice A(1993). Philosophy as Critical Thinking, In: Thinking Children and Education, U.S.A: Kendall/ Hunt Publishing Company.
Gregory, M. (2008). Philosophy for Children as a Process and a Content Approach to Philosophy Education: A Response to Judith Suissa, proceedings of Annual Conference of the Philosophy of Education Society of Great Britain, New College, Oxford University. Available at:  http://www.philosophy-of-education.org.
Hogan, Michael John. (2006). cultivating thought-full and Creative thinkers: A comment on guality merging costa with claxton et al. thinking skills and creativity 1.
Lam Ch-M. 2012. Continuing Lipman,s and sharp pioneering work on philosophy for children: using harry to faster critical in Hong kong student Educational research and Evaluation, 18(2).
Lipman, M. (1988). Philosophy Goes to School. Philadelphia: Temple University Press.
 Lyle ،Williams(2012) Dialogic practice in primary schools: how primary head teachers plan to embed philosophy for children into the whole school.
Sterenberg, Robert J (2004) “What Is Wisdom and How Can We Develop It?” ANNALS, AAPSS, 591, January2004.