تحلیل محتوای پرسش‌های کتاب درسی تاریخ پایه دوازدهم رشته علوم انسانی براساس مولفه‌های حیطه شناختی بلوم

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار تاریخ ایران، پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

10.30465/fabak.2024.9862

چکیده

کتاب درسی تاریخ ایران و جهان معاصر پایه دوازدهم علوم انسانی نزدیک‌ترین ارتباط با مولفه‌های هویتی نوجوانان دارد. بنابراین بررسی محتوای این کتاب و بررسی نسبت آن یا یادگیری صحیح و تحقق «تفکر سطح بالا» ضرورتی بنیادین دارد. پژوهش حاضر محتوای شناختی پرسش‌های نمونۀ دروس این کتاب را بر پایۀ طبقه‌بندی بلوم بررسی و تحلیل کرده و در چهارچوب حیطه شناختی نظریه بلوم و تحلیل محتوای پرسش‌های کتاب درسی دوازدهم انسانی سامان یافته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد پرسش­های نمونۀ کتاب تاریخ دوازدهم عمدتا در سطوح اولیه حیطۀ شناختی یعنی «دانش» و «فهمیدن» قرار می‌گیرند. آن دسته از پرسش­هایی که در قالب حیطه‌های تحلیل، ترکیب و بازآفرینی یعنی سوالات مرتبط با «سطح تفکر بالا» هستند؛ به رغم نسبت کم از وجه «پویا»، «خلاقانه» و «فعالانه» برخوردارند؛ و سطح ارزشیابی در مقایسه با سایر سطوح تفکر بالا از دامنه کمّی مناسبی برخوردار است و توانسته‌ در چالش با دانسته‌های دانش آموزان «تفکر سطح بالا» را بسنجد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد برای درس تاریخ پرسش‌هایی از حیطه ترکیب، ارزیابی (مقایسه کردن) و نوآفرینی با «پاسخ‌های باز» ضرورت دارد و از سوالات حافظه محور در سطوح پایین حیطه شناختی به جدّ دوری شود؛ چرا که منجر به دلزدگی از درس تاریخ خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Content Analysis of 12th Grade History Textbook Questions in the Humanities Major Based on Bloom's Cognitive Domain Components

نویسنده [English]

  • Nayere Dalir
Associate of History, Department of History, Institute for Humanities and Cultural studies, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Abstract
The 12th-grade Humanities textbook "History of Iran and the Contemporary World" is the closest to adolescents' identity components. Therefore, examining this book's content and relevance to correct learning and realizing "high-level thinking" is a fundamental necessity. The present study has examined and analyzed the cognitive content of sample questions in this book's lessons based on Bloom's Taxonomy. It was organized within the framework of Bloom's cognitive domain and content analysis of questions in the 12th-grade humanities textbook. The research findings show that the sample questions of the 12th-grade history book are mainly in the early levels of the cognitive domain, namely "knowledge" and "understanding. Those questions are in the form of the domains of analysis, synthesis, and reproduction, i.e., questions related to "higher level thinking," have "dynamic," "creative," and "active" aspects despite their low proportion; and the evaluation level has an appropriate quantitative range compared to other higher level thinking levels and has been able to measure "higher level thinking" in challenging students' knowledge. The results of the research show that for history lessons, questions from the areas of synthesis, evaluation (comparison), and innovation with "open answers" are necessary, and memory-based questions at low levels of the cognitive domain should be strictly avoided, as they will lead to boredom with history lessons.
Keywords: 12th-grade history book, Bloom's taxonomy, cognitive domain, higher-order thinking.
Introduction
The 12th-grade history textbook is the most fundamental in the humanities. It is noteworthy that this book has been designed and written within the framework of the approach and goals of the transformation documents - the Fundamental Transformation Document and the National Curriculum Document - and in line with previous books. The Fundamental Transformation Document of Education is the roadmap for the country's education and training system in the year 1404. The history curriculum and textbook emphasize the development of historical literacy skills, historical awareness, and historical identity. Now that only one step remains until 1404, reviewing the educational system and assessing the achievement of goals related to the Fundamental Transformation and National Curriculum documents is a priority. Two important principles of the National Curriculum Document, Section 4-4 Teaching-Learning: “Learning is the result of the learner’s creative, purposeful, and active interaction with diverse learning environments.” Also, Section 5-4 Evaluation: “It continuously provides a clear and comprehensive picture of the student’s current situation, his distance from the next situation, and how to correct it by his capacities and needs” (ibid. Section 5-4, row 1) are of interest here.
Material & Methods
The unit studied in this study is the questions in the 12th-grade history textbook in the humanities, and the research method is the descriptive content analysis based on the theoretical framework of Bloom's taxonomy of learning based on cognitive levels. Therefore, the present article attempts to examine the questions of the 12th Human History Textbook and identify the cognitive levels of Bloom's taxonomy and, by criticizing it, to reach the effectiveness of the knowledge and epistemological system of the book's content in the mental growth and excellence of students and its dynamics. This research emphasizes the "cognitive" field, which is related to the processes that deal with human cognition and thought. This field consists of six main levels: knowledge, understanding, application, analysis, synthesis, evaluation, and reproduction. The final evaluation of the analysis of the 12th-grade history textbook questions in the humanities based on Bloom's cognitive levels is as follows: Of the 64 questions in the twelve lessons of the book, all cognitive levels have been assigned percentages. The two primary levels, namely "knowledge" and "understanding," have a total of 68 percent of the questions; the total cognitive levels of the questions are divided into the areas of "knowledge" with 12 questions (18/31), "understanding" with 32 questions (50 percent, i.e. half of the questions), and the third level, "applying" with 2 questions (3/125), "analyzing and reviewing" with 1 question (1/5), "combining" with 2 questions (3/125), "evaluating" with 14 questions (21/87), and "recreating" with 1 question (1/5).
Discussion & Result 
As can be seen, out of the total 64 questions in the 12th-grade history textbook, the two primary cognitive levels of Bloom, namely knowledge and understanding, have the largest volume of questions, namely 44 questions, which means that nearly 70 percent of the questions in the 12th-grade history textbook are related to the areas of knowledge and understanding. Therefore, the focus of the questions at the end of the lesson is on memory, memorization, explanation and description, and understanding the content of the book. The application level has only two questions, which shows that the questions do not have a practical and functional approach to history. The questions asked at the analysis and synthesis levels have a smaller scope, so the analysis level has one share and the synthesis level has two shares of the questions. However, the evaluation level is relatively more favorable and ranked third. With 14 items, this level has about 22 percent of the questions. This is a clear point on education based on high-level thinking, and the more the number of these types of questions increases, the more interest, mobility, dynamism, and mental activity of students will arise. The highest level of thinking, raised in the revision of Bloom's cognitive program under the title of re-creation and creativity, has only been allocated one question. This shows that the highest level of Bloom's cognitive domain, namely re-creation and creativity, has not been given due attention.
 Conclusion    
Through questions related to the evaluation level, it is easy to design creativity-oriented questions and test the imagination and creativity of students. Through acquiring historical awareness, we will witness the growth of students' identities. Finally, suggestions are provided for achieving high-level thinking in the history class. Including designing questions that include multiple levels of higher cognitive thinking 2- Free research 3- Designing questions based on group activity 4- Questions in the field of field activity and observation of historical monuments 5- Designing partial questions that can be completed with the help of the student 6- Role-playing instead of historical figures 7- Questioning the student's decision-making in international situations 8- Creating a crisis in international situation by the student 9- Inferring from several national and international situations and combining them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • 12th-grade history book
  • Bloom's taxonomy
  • cognitive domain
  • higher-order thinking
اسمیت، مارک، فیرث جاناتان(1398)، روان شناسی یادگیری و آموزش؛ جدیدترین نظریه‌ها، پژوهش‌ها و کاربردها در حوزۀ کلاس درس، ترجمه سید نادر آزادصفت، فرح انگیز نادمی و طلیعه سعیدی رضوانی، تهران: آوای نور.
الستی، کیوان(1400)، فلسفۀ علوم اعصاب، ذهن و آگاهی؛ متافیزیک، تبیین و شواهد علمی، تهران: هرمس.
بلوم، بنجامین اس. (1363)، ویژگی‌های آدمی و یادگیری آموزشگاهی، ترجمه علی اکبر سیف، ویراسته نیره توکلی، تهران: نشر دانشگاهی.
بلوم، بنیامین اس. و ج توماس هستینگز و جرج اف. ماداوس، (بی‌تا)، راهنمای ارزشیابی تکوینی و ارزشیابی مجموعی از آموخته‌های دانش آموزان، ترجمه ابراهیم کظیمی، ج1، تهران: دانشگاه تربیت معلم.
بلوم، بنیامین اس. و ماکس دی. انگهارت، ادوارد جی. فرست، واکر اچ. هیل. دیوید آر. کراتوول. (1392)، طبقه‌بندی هدف‌های پرورشی؛ کتاب اول: حوزه شناختی، ترجمه علی اکبر سیف و خدیجه علی آبادی، تهران: دیدار.
بهرنگی، محمدرضا(1370)، طرح پرسش‌های اساسی در زمینه بسط تفکر شاگرد، فصلنامه پژوهش‌های تربیتی دانشگاه تربیت معلم، شماره 4.
تاریخ(3) ایران و جهان معاصر(1398)، رشته ادبیات و علوم انسانی، پایه دوازدهم، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران «سهامی خاص».
تقی‌پور ظهیر، علی و محمود نجبایی(1342)، دانستنی‌های نوین در آموزش و پرورش، تهران: کتابفروشی تهران.
جعفرخانی زهره، (1388)، «تحلیل محتوای کتاب‌های تاریخ دوره راهنمایی بر اساس حیطه شناختی بلوم، راهنمایی یدالله جوادی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، مقطع کارشناسی ارشد.
جعفرخانی زهره، (1393)، «تحلیل محتوای کتاب‌های تاریخ دوره راهنمایی بر اساس حیطه شناختی بلوم» دومین کنفرانس ملی روانشناسی و علوم رفتاری.
حیدری، فریده، حیدری، سعدیه، اسدی، مهتاب، (1400)، «تحلیل محتوای تاریخی کتاب مطالعات اجتماعی پایۀ نهم بر اساس تکنیک ویلیام رومی و حیطۀ شناختی بلوم» فصلنامه پژوهش در آموزش تاریخ دانشگاه فرهنگیان لرستان. دوره 2، ش5، ص24-42.
دلیر، نیره، (1395)، «تحلیل و تبیین حیطه‌های شناختی، عاطفی سوالات امتحان نهایی تاریخ بر اساس طبقه بندی بلوم و تاثیر آن بر فهم و علاقه دانش آموزان از تاریخ؛ مطالعه موردی سال 1394» در: مجموعه مقالات آموزش تاریخ در مدارس ایران، به کوشش طوبی فاضلی پور و رحیم روح بخش، انجمن ایرانی تاریخ، 93- 107.
سند برنامه درسی ملی، 1391، بند 4-4، ردیف 2.
سند برنامه درسی ملی، 1391، بند 5-4، ردیف 1.
سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، 1390.
سیدی، محبوبه(1389)، «تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی چهارم ابتدایی بر اساس تکنیک ویلیام رومی و مقایسه محتوای کتاب بر اساس هدف‌های رفتاری حیطه‌ی شناختی بلوم»، مجله تازه‌های پژوهش در برنامه درسی، ش3،  49 ـ 64
سیف، علی اکبر(1363)، روانشناسی پرورشی(روانشناسی یادگیری و آموزش)، تهران: آگاه.
سیف، علی اکبر(1371)، اندازه گیری و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، تهران: آگاه.
سیف، علی اکبر(1384) سنجش فرایند و فراورده یادگیری؛ روش‌های قدیم و جدید، تهران: دوران.
شریعتمداری، علی(1372)، چند مبحث در برنامه‌ریزی درسی، تهران: سمت.
شمسی کهریزسنگی، عباسعلی(1374)، بررسی پرسش­های علوم تجربی دوره راهنمایی تحصیلی 1374-1373 بر اساس طبقه­بندی بلوم و همکاران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، دانشکده علوم تربیتی.
صفوی، امان الله(1371)، کلیات روش‌ها و فنون تدریس، تهران: معاصر
غدیری نیا، مائده و مظفر فرهنگ و فاطمه مهدیزاده سراج(1401)، رهیافتی به کاربست مفهوم سواد بصری در آموزش با بهره‌‌گیری از اهداف آموزشی بلوم، مجله علمی علوم و فنون مدیریت اطلاعات، ش28،  27-54.
لانگر، الن. ج. (1399)، یادگیری هوشیار، ترجمه عباس مخبر، تهران: نیو.
ملایی توانی، علیرضا، (1400)، چالش‌های تاریخ ورزی در ایران امروز، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ناجی، سعید و نورالدین محمودی،(1401)، «داﺳﺘﺎنﻫﺎیﻓﻠﺴﻔﻲﺑﻪﻣﺜﺎﺑۀ ﻣﺘﻮن درﺳﻲ؛ اﻣﺘﻴﺎز و ﺿﺮورت داﺳﺘﺎنﻫﺎ از منظر ﺑﻨﻴﺎﻧگﺬاران ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ فبک»، دوﻓﺼﻞنامه علمی تفکر و کودک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 13، ش2، 243-266.
هرناندز، کارلوس و مایر، راشمی، (1383)، یادگیری برای هزاره نوین؛ چالش‌های آموزش در قرن 21، ترجمه مرضیه کیقبادی، وحید وحیدی مطلق، تهران: موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی و برنامه ریزی استراتژیک.
 
Anderson, L. W., Krathwhol, D., Airrasian, P., Cruikshak, K., Mayer, R., Pintrich, P., Rath,
J. & Wittrock, M. (2001). A taxonomy for learning, teaching, and assessing: A
revision of Bloom’s taxonomy of educational objectives. New York: Longman.
Bloom, B., Englehart, M., Furst, E., Hill, W., & Krathwohl, D. (1956). Taxonomy of
educational objectives: The classification of educational goals. Handbook I:
Cognitive Domain. New York: Longman.
Anderson, L. W., & Mills, A. (2015). Depth of knowledge of American elementary preservice teachers‟ social studies lessons. Journal of Studies in Education, 5(1), 65-
73. doi:10.5296/jse.v5i1.7023.
Marzano, R., & Kendall, J. (2007). The new taxonomy of educational objectives (2nd ed.).
Thousand Oaks, CA: Corwin Press.
Krathwohl, D. (2002). A Revision of Bloom’s Taxonomy: An Overview. THEORY INTO PRACTICE, 41(4), 212–218.
Radmehr Farzad and Drake Michael (2018), An assessment-based model for exploring the solving of mathematical problems: Utilizing revised Bloom’s taxonomy and facets of metacognition, Studies in Educational Evaluation59,p.p.41-51.
Butt, M., Sharunova, A., Qureshi( 2018),Transdisciplinary Design Education for Engineering Undergraduates: Mapping of Bloom’s Taxonomy Cognitive Domain Across Design Stage, 28th CIRP Design Conference, May, Nantes, France,pp.313-318.