تحلیل کیفی محتوای فلسفی برخی از داستان‌های منتخب در ادبیات کودکان (بر پایۀ نظریۀ گرت. بی. متیوز)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز

2 کارشناس ارشد ادبیات کودک و نوجوان، دانشگاه شیراز و دبیر آموزش و پرورش استان فارس

چکیده

پژوهش پیش‌ رو بر آن است تا از منظر رویکرد «فلسفه برای کودکان» به تحلیل محتواییِ متن و تصویر چند داستان رایج و در دسترس کودکان، بر پایۀ نظریۀ متیوز، بپردازد و به پاسخ این پرسش برسد که آیا این داستان‌ها، که با تأکید بر جنبۀ ادبی و بدون توجه جدی به پرورش فلسفه خلق شده‌اند، می‌توانند پاسخ‌گوی برخی‌ از نیازهای فلسفی کودکان کشورمان باشند؟ بررسی نمونه داستان‌های انتخاب‌شده در این پژوهش، با روش‌های کیفی ‌قیاسی و استقرایی، نشان داد که آن‌ها ضمن برخورداری از شیوایی و رسایی کلام، قابلیت فهم بالا، توجه به عنصر تخیل، و شاعرانگی دارای چندین مؤلفۀ فلسفی مناسب‌اند که می‌توانند زمینه‌ساز رشد و پرورش فکری در سطوح بالای شناختی کودکان باشند. در همۀ این داستان‌ها، مفاهیم فلسفی مهمی مانند مفاهیم اخلاقی، شناختِ خود و دیگران (هویت‌یابی)، شباهت و تفاوت، طبقه‌بندی موجودات و بیان ویژگی‌های عرضی و ذاتی یافت شد. هم‌چنین، در برخی از آن‌ها، مؤلفه‌های دیگری مانندِ تمرکززدایی، شناخت توان‌مندی‌ها، مفهوم تمامیت، مفهوم طبیعی و مصنوعی و مرز میانشان، شناخت خدا و حکمتش، داوری و مقایسه ‌کردن، ازخودبیگانگی، و مفاهیم استثمار و استعمار یافت شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Connection between Children, Philosophy and Poetic World in the Contemporary Children Literature

نویسندگان [English]

  • Saeed Hessampour 1
  • Malihe Mosleh 2
چکیده [English]

This study analyses the text-image content of some current and accessible stories in literature based on Matthews’s theory to answer whether these stories that have been created with the emphasis on the literary aspect, not concerning the philosophy training, can meet the philosophical needs of our children or not. Studying the selected samples with deductive quantitative and inductive methods showed that they, with understandable phrases, in fancy and unique poetic atmosphere, have many philosophical aspects and can ground for children's growth and mental experience.
In all of them there are philosophical concepts like morality, self-discovery, others’ similarities and differences, classification of organisms and discovering inherent and non-inherent properties. Also in some other aspects such as decentralization, ability cognition, integrity condition, the concept of the natural and the artificial and boundaries between them, knowing God’s wisdom and justice, self-alienation, exploitation and colonialism were found.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : children
  • philosophy
  • current stories in children literature
  • Matthews
  • programmed philosophy for children
اسمیت، فیلیپ (1377). فلسفۀ آموزش و پرورش، ترجمۀ سعید بهشتی، مشهد: آستان قدس رضوی.
اشتاینر، بورگ (1377). خرسی که می‌خواست خرس بماند، ترجمۀ ناصر ایرانی، تهران: کانون‌ چاپ.
ایروانی، شهین و خدیجه مختاری (1390). «جای‌گاه مفاهیم فلسفی در ادبیات داستانی کودک ایران»، نشریة علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک، س 2، ش 1.
پریرخ، مهری، زهره پریرخ و زهرا مجدی (1388). «رد پای مفاهیم فلسفی در داستان‌های کودکان: پژوهشی پیرامون شناسایی عناصر مرتبط با آموزش تفکر فلسفی»، شیراز: دومین همایش ادبیات داستانی کودکان و نوجوانان.
پریشان‌زاده، سروناز (1387). کلاغ خنزرپنزری، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
پریشان‌زاده، سروناز (1389). کرم سه‌نقطه، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
جهانی، جعفر (1381). «نقد و بررسی مبانی فلسفی الگوی آموزشی تفکر انتقادی ماتیو لیپمن»، فصل‌نامۀ علمی ـ پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، ش 42.
خسرونژاد، مرتضی (1384 الف). «دربارۀ مؤلفه‌های ادبیات کودک و برنامۀ فلسفه برای کودکان و نوجوانان»، گفت‌وگوی سعید ناجی با مرتضی خسرونژاد، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 96.
خسرونژاد، مرتضی (1384 ب). «تمرکززدایی در ادبیات کودک هم هدف است و هم روش»، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 9.
خسرونژاد، مرتضی (1386). «تأملی بر هم‌نشینی ادبیات کودک و فلسفه در برنامۀ فلسفه برای کودکان»، فصل‌نامۀ نوآوری‌های آموزشی، س 3، ش 20.
خسرونژاد، مرتضی (1387). عروس من از تو/ آواز تو از من، تهران: به‌نشر.
خسرونژاد، مرتضی (1389). معصومیت و تجربه (درآمدی بر فلسفۀ ادبیات کودک)، تهران: مرکز.
خسرونژاد، مرتضی (1390). چگونه توانایی اندیشۀ فلسفی کودکان را پرورش دهیم، مشهد: به‌نشر.
ژوبرت، کلر (1385). قصۀ مارمولک سبز کوچولو، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
سهرابی، راضیه (1390). «مقایسۀ افسانه‌های ایرانی، کتاب‌های داستانی تصویری ایرانی و کتاب‌های داستانی ‌تصویری خارجی بر مبنای مؤلفه‌های تفکر فلسفی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد فلسفۀ آموزش و پرورش، دانشگاه شیراز.
فرزانفر، جواد و دیگران (1389). «در جست‌وجوی استقلال، انتخاب متن‌های ادبی مناسب برای برنامۀ «فلسفه برای کودکان»»، مجلۀ علمی ‌پژوهشی مطالعات ادبیات کودک، س 1، ش 2.
فیشر، رابرت (1385 الف). آموزش تفکر به کودکان، ترجمۀ مسعود صفایی مقدم و افسانه نجاریان، اهواز: رسش.
فیشر، رابرت (1385 ب). آموزش و تفکر، ترجمۀ فروغ کیان‌زاده، اهواز: رسش.
کم، فیلیپ (1389). با هم فکر کردن: کندوکاوهای فلسفی برای کلاس، ترجمۀ فرزانه شهرتاش و مژگان رشتچی، تهران: شهرتاش.
لیپمن، متیو (1387). «فلسفه برای کودکان و نوجوانان چیست؟»، گفت‌وگوی ناجی با لیپمن، در کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان (گفت‌وگو با پیشگامان انقلابی نو در تعلیم و تربیت)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مایزر، چت (1374). آموزش تفکر انتقادی، ترجمۀ خدایار ابیلی، تهران: سمت.
متیوز، گرت. بی. (1387). «داستان‌های تفننی ـ فلسفی»، در دیگرخوانی‌های ناگزیر: رویکردهای نقد و نظریۀ ادبیات کودک، به کوشش مرتضی خسرونژاد، با مقدمه‌ای از پیتر هانت، ترجمۀ روحیه نظیری‌پور، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
مظفر، علّامه محمدرضا (1374). منطق، ترجمه و اضافات علی شیروانی، قم: دارالعلم.
ناجی، سعید (1383). «گفت‌وگو با پروفسور آن مارگارت شارپ، استاد دانشگاه مونتکلیر نیوجرسی امریکا»، ترجمۀ مریم صفایی و صدیقه میرزایی، کتاب ماه کودک و نوجوان، ش 19.
ویلیس، جین (1387). خفاش دیوانه، ترجمۀ معصومه انصاریان، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
 
Delanoy, M. (1997). ‘Teaching Philosophical Thinking Through Children Literature: Creative Application of Dialogue and Story’, Education Resource Information Center (ERIC), [online] available at: http://www.eric.ed.gov/ed410558.pdf.7/02/2011.
Fisher, Robert. (1996). ‘Stories for Thinking: Developing Critical Literacy Through the Use of Narrativec’, Analytic Teaching, 18 (1).
Fuch, L. (1984). ‘The hide message in children’s book’, In Annual meeting of the Florida reading, Fl, October.
Glazer, J. and C. Giorgis (2005). Literature for yong children, Ohio: Pearson Merril Prentice Hall.
Matthews, G. B. (1980). Pilosophy and the yong child, U S A: Harvard University Press.
Matthews, G. B. (1995). The Pilosophy of childhood, U S A: Harvard University Press.
Maykut, Palema and Richard Morehouse (1994). Beginning Qualitative Research, London: the Falmer Press.
Russel, B. (1903). Principales of Mathematics, New York: W. W. Norton.