تحلیل محتوای کتاب‌های درسی بخوانیم و بنویسیم و هدیه‌های آسمان دورة ابتدایی بر اساس معیار‌های برنامة درسی «فلسفه برای کودکان»

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فلسفۀ تعلیم و تربیت، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دکترای فلسفة تعلیم و تربیت، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز

3 دانشجوی کارشناسی ‌‌‌ارشد، تاریخ و فلسفۀ تعلیم و تربیت

چکیده

هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب‌های درسی بخوانیم و بنویسیم و هدیه‌های آسمان دورۀ ابتدایی در سال تحصیلی 1389 - 1390، از منظر توجه به مقوله‌های آموزش فلسفه به کودکان، است. روش پژوهش تحلیل محتوا بود و با استفاده از چک‌لیستی از معیارهای برنامۀ آموزش فلسفه به کودکان، که شامل سه مفهوم (استدلال، مفهوم‌سازی، و قضاوت) و دوازده زیرمؤلفه است، داده‌ها جمع‌آوری شد. جامعۀ آماری شامل کتاب‌های بخوانیم و بنویسیم و هدیه‌های آسمان دورۀ ابتدایی بود که جمعاً چهارده جلد کتاب بودند. نمونۀ آماری نیز کل جامعه در نظر گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش آمار توصیفی استفاده شد. در همة کتاب‌های مورد تحلیل، 986 مؤلفۀ مربوط به مفاهیم تفکر فلسفی شناسایی شد. نتایج نشان‌دهندۀ آن بود که در کتب درسی مورد بررسی مقولۀ استدلال بیش‌ترین میزان فراوانی‌ها را به خود اختصاص داده بود و کم‌ترین توجه به مقولۀ قضاوت شده بود. همچنین در بین کتب درسی مورد بررسی، کتاب‌های درسی بخوانیم و بنویسیم بیش‌تر از هدیه‌های آسمان به مقوله‌های تفکر فلسفی توجه کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reading and Writing and Divine Gifts: Do the Textbooks Contain Features of Philosophy for Children Program?

نویسندگان [English]

  • Seyed Mansour Marashi 1
  • Seyed Jalal Hashemi 2
  • Azam Moghimi Gasak 3
چکیده [English]

The main purpose of the present study was to examine to what extent the features implied in Philosophy for Children program were observed in the contents of the elementary school text books, Reading and Writing and Devine Gifts published in academic year of 1389-1390. Content analysis was used as the method of the study and a checklist including the criteria of teaching Philosophy for Children was utilized for data collection. The criteria included the concepts of reasoning, conceptualization, and judgment and their 12 related components. The statistical universe encompassed the Reading and Writing and Devine Gifts textbooks in 14 volumes and the sampling population comprised the whole society. Descriptive statistics were used for data analysis. Analyzing contents of the books, 986 components related to the concepts of philosophical thinking were identified. The results indicated that reasoning enjoyed the highest frequency whereas the least frequency belonged to making judgments. Also, Reading and Writing included more philosophical thinking features as compared to Divine Gifts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : philosophy for children
  • Content analysis
  • elementary school textbooks
ایمانی، محسن و محمد مظفر (1383). «تحلیل محتوای کتاب هدیه‌های آسمان و کتاب کار پایۀ دوم دبستان چاپ سال 1381 در مقایسه با کتاب تعلیمات دینی چاپ سال 1380»، نوآوری‌های آموزشی، ش 3.
باردن، لورنس (1375). تحلیل محتوا، ترجمۀ ملیحه آشتیانی و محمد یمنی‌دوزی سرخابی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
پریرخ، مهری، زهره پریرخ، و زهرا مجدی (1389). «رد پای مفاهیم فلسفی در داستان‌های کودکان، پژوهشی پیرامون شناسایی مؤلفه‌های مرتبط با آموزش تفکر فلسفی»، مطالعات کتابداری و علم اطلاعات، ش 64.
جاویدی کلاته‌‌‌جعفرآبادی، طاهره و احمد اکبری (1388). «تحلیلی بر برنامۀ درسی P4C و ویژگی‌های مواد خواندنی مناسب در اجرای آن»، همایش ملی کتاب‌خانه‌های آموزشگاهی، پویاسازی نظام آموزشی و مشارکت در فرایند یاددهی ـ یادگیری، مشهد.
حسن‌‌مرادی، نرگس (1388). تحلیل محتوای کتاب درسی، تهران: آییژ.
حسینی، افضل‌السادات (1383). ماهیت خلاقیت و شیوه‌های پرورش آن، مشهد: آستان قدس رضوی.
حسینی، سیدحسام (1387). «بررسی رویکرد‌های مختلف در آموزش فلسفه به کودکان و نسبت آن‌ها با برنامۀ درسی دورۀ ابتدایی ایران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
خوشبخت، فریبا (1389). «بررسی مفهوم مرگ در ادبیات کودک ایران، تحلیل محتوای نه کتاب داستان»، مطالعات ادبیات کودک، ش 1.
ساروخانی، باقر (1383). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شیخ‌زاده، مصطفی (1387). «تحلیل محتوای سطح خوانایی کتاب‌های بخوانیم و بنویسیم چهارم و پنجم ابتدایی بر اساس شاخص سطح خوانایی گانینگ»، مطالعات برنامۀ درسی، ش 3.
صالحی عمران، ابراهیم، صمد ایزدی، و فرزانه رضایی (1388). «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی بر مبنای مؤلفه‌های آموزش جهانی»، مطالعات برنامۀ درسی، ش 14.
صالحی عمران، ابراهیم، و حسین چهارباشلو (1389). «تجزیه و تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دورۀ آموزش ابتدایی بر مبنای مؤلفه‌های خلاقیت به‌منزلۀ یکی از راه‌های پرورش خلاقیت دانش‌آموزان»، سومین کنفرانس ملی خلاقیت‌شناسی تریز (TRIZ) و مهندسی و مدیریت نوآوری ایران، تهران.
صفایی‌مقدم، مسعود (1377). «برنامۀ آموزش فلسفه به کودکان»، علوم انسانی، ش 26 و 27.
فرزانفر، جواد (1389). «بررسی فلسفۀ دوران کودکی و نقش قصه در پرورش روحیۀ فلسفی کودکان»، رسالۀ دکتری، دانشگاه تربیت معلم.
لچر، دنیس بی، تد نیکولز، و جوآن سی‌می (1389). ارتباط با کودکان از طریق داستان، ترجمۀ منیژه بهبودی و سیدجلیل شاهری‌لنگرودی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مرعشی، سیدمنصور (1387). «آموزش فلسفه به کودکان، رویکردی نو در برنامۀ درسی»، تربیت، به مناسبت نکوداشت محمدجعفر پاک‌سرشت، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
مرعشی، سیدمنصور، جمال حقیقی، زهرا بنابی‌مبارکی، و کیومرث بشلیده (1386). «بررسی تأثیر روش اجتماع پژوهشی بر پرورش مهارت‌های استدلال در دانش‌آموزان دختر پایۀ سوم راهنمایی»، مطالعات برنامۀ درسی، ش 7.
مرعشی، سیدمنصور، حجت‌الله رحیمی‌‌‌نسب، و مهدی لسانی (1387). «بررسی امکان‌سنجی اجرای آموزش فلسفه به کودکان در برنامۀ درسی دورۀ ابتدایی»، نوآوری‌های آموزشی، ش 28.
ملکی، حسن (1386). برنامه‌ریزی درسی، راهنمای عمل، مشهد: پیام اندیشه.
ناجی، سعید (1388). «برداشتی نو از تعلیم و تربیت اسلامی، بازیابی مؤلفه‌های برنامۀ فلسفه برای کودکان و نوجوانان»، فرهنگ، ش 69.
نوریان، محمد (1386). «تحلیل محتوای کتاب‌های فارسی اول دبستان در ایران»، روان‌شناسی تحولی، روان‌شناسان ایرانی، ش 3.
 
Albergaria, Patricia (2011). ‘Critical Thinking, Questioning and Creativity as Components of Inteligence’, Journal of Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol. 30.
Barrow, Wilma (2010). ‘Dialogic, Participation, and the potential for Philosophy for Children’, Thinking Skills and Creativity, Vol. 5, NO. 2.
Chang Shook Cheong, A. (2005). ‘Developing in young children the spirit of enquiry Through the use of thinking stories’, A paper presented at the first International Conference, National institute of education, Nan yang technological university, Singapore.
Hanna, J. (2007). Child, Philosophy and education, Discussing the intellectual sources of Philosophy for children, Finland: Oulu university.
Lipman, M., A. M. Sharp, and P. Oscanian (1980). philosophy in the Classroom, Philadelphia: Temple University.
Lipman, M. (1991). Thinking in Education, New York: Cambridge University.