مفهوم‌سازی «مرگ» در داستان‌های کودک: بر اساس طرحواره‌های کاربردشناختی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد، ادبیات کودک و نوجوان، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

طرحواره‌های کاربردشناختی، طرحواره‌هایی هستند که وابسته به بافتِ موقعیتی و کاربردی فراخوانده می‌شوند. این پژوهش در پی رده‌بندی آن دسته از طرحواره‌های کاربردشناختی‌ است که زیربنای مفهوم‌سازی‌های «مرگ»‌اند. دامنۀ پژوهش حاضر داستان‌های واجد درون‌مایۀ مرگ‌اندیشی در گروه سنی «ب» و «ج» است. هر یک از این داستان‌ها به‌مثابۀ موقعیتی عینی برای فراخوانی طرحوارۀ مرگ است. پژوهش پیش‌ِرو با روش تحلیلی‌توصیفی در پی پاسخ‌گویی به چگونگی کارکرد بافت موقعیتیِ داستان در شکل‌دهی و فراخوانی طرحوارۀ مرگ است. نتیجۀ پژوهش هفت کارگفتِ موقعیتی را به‌عنوان پایۀ مفهومیِ مرگ معرفی می‌کند: خودویران‌گری، قتل، مرگ‌هراسی، مرگ‌گریزی، مرگ تعلیقی، داغ‌دیدگی، درگذشت طبیعی. ازآنجا که مفاهیمی مانند «مردن» ماهیتا انتزاعی، فلسفی و برانگیزندۀ عواطف منفی هستند؛ شیوۀ انتقال این مفاهیم به کودک همواره مورد مناقشه بوده است. این پژوهش نشان می‌دهد داستان‌ها با به‌کارگیری طرحواره‌های کاربردشناختی مختلف، موقعیتی امن برای درونی‌سازی تجربه‌های آسیب‌زایی چون «مرگ» فراهم می‌سازند. مقالۀ حاضر برای نخستین‌بار مرگ‌پژوهی (تاناتولوژی) را در ادبیات کودک مورد مداقّه قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Conceptualizing "Death" in Children's Books: Based on Pragmatic Schemas

نویسنده [English]

  • Amir Hossein zanjanbar
Master of ,Children ̓s and Young Adults ̓ Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Deploying pragmatic schemas is contingent on the given situational and utilitarian context. This research aims to categorize the pragmatic schemas under the conceptual framework of "death." The research's purview includes narratives that ponder the notion of death within age groups "B" and "C" (+7 & +10). Each narrative is a tangible scenario for eliciting the schema associated with death. Through a blend of descriptive and analytical methods, this study probes the influence of a narrative's contextual backdrop in molding and eliciting the death schema. The study delineates seven pragmemes defining the concept of death: self-annihilation, homicide, thanatophobia, evasion of death, suspended death, mourning, and natural death. Given the inherently abstract and philosophical nature of the concept of "dying," which typically triggers adverse emotional responses, the mode of its communication to a youthful audience has, historically, been a matter of debate. The findings indicate that stories can utilize various pragmatic schemas to generate a secure environment for the assimilation of life's distressing events, like "death." In a pioneering exploration, this document delves into the study of thanatology within children's literature.
Keywords: Children's Story, Cognitive Linguistic, Schema, Conceptualization, thanatology, death.
Introduction
This study explores how narratives for children portray the concept of death. Using categories, conceptual metaphors, and schemas serves as three fundamental analytical instruments to probe into such conceptualizations. This paper explicitly employs schemas—particularly pragmatic schemas—to scrutinize the representations of "death."
The essence of pragmatic schemas lies in their role as foundational structures guiding the interpretation of meaning in linguistic interactions. These schemas are hierarchically associated with speech acts, pragmemes, and practs.
Pragmemes are identified as core, universal, and context-dependent exemplars of pragmatic acts, which are realized in one or more distinct contexts (Mey, 2010: 2884). Practs are the concrete realizations or particular instances of pragmemes (Sharifian, 2019: 63).
Research Methodology
An extensive review of scholarly sources has shaped this analytical-descriptive study with a schema-centered approach. Out of one hundred and eighty storybooks targeted at "B" and "C" age categories, forty-three texts were found to explicitly integrate concepts related to contemplating death.
Discussion and Analysis
1- Self-destruction
These pragmemes interpret the notion of self-inflicted demise not as an occurrence that seeks out the protagonist but as a choice that the protagonist willingly makes. In certain narratives, self-inflicted demise stems from profound love rather than ennui, meaning the protagonist opts for death driven by the intensity of their affection.
2- Homicide
As outlined by these pragmemes, the narrative's protagonist deliberately kills other characters (with a reminder that this investigation attributes significance to the protagonist for the purpose of conceptualization, not to the secondary characters).
In such narratives, acts of deliberate killing by the hero are often driven by a desire for retribution, yet these acts are not confined to personal vendettas nor limited to individual circumstances. Within anti-war narratives, the killing transforms from an individual act to a collective phenomenon, framed not simply by the usual context of murder but by particular pragmemes related to widespread slaughter and warfare.
3- thanatophobia
Here, the protagonist is characterized by their aversion or profound phobia of death, sentiments that are typically altered by the narrative's conclusion. The story portrays death as a progression to a superior state of existence. The protagonist's transformation in perception underscores the narrative's didactic import and ideological, often religion-centric undertones.
4- Evasion of Death
While thanatophobia centers on the protagonist's psychological stance and existential dread about death that evolves by the story's conclusion, the flight from mortality emphasizes the behavioral response to such dread. It depicts the protagonist as confronted with imminent death and engaged in a dynamic struggle to evade it, anchoring the narrative. Ultimately, death fulfills its inevitable role. The protagonist is typically depicted as recognizing or coming to understand the impending threat to their life and actively engages in evasive maneuvers.
5- Suspended Death
In the case of transitory demise, the cessation of life is temporary, providing the deceased with the potential to resurrect or undergo bodily transformation. At times, such suspended states of death manifest as a downward metamorphosis. However, unlike reductional transformations that imply a decline in the being's status, transitory demise can alternatively be depicted as a posthumous ascent or rebirth.
6- Mourning
This concept deals with the protagonist experiencing the grief associated with losing a dear one, leading to sentiments of vulnerability and despondency, which they eventually confront and reconcile after overcoming a series of challenges (akin to traversing stages in a traditional rite of passage). The object of the protagonist's bereavement does not necessarily need to be human.
7- Natural Death
In instances where death stems from a natural occurrence such as an accidental fall or from inherent processes like aging or disease, the narrative conveys this as a natural departure. Natural demise includes two tiers: one grounded in sudden events and the other rooted in gradual processes.
Conclusion
Children's literature reflects on death functions as practs, founded on more nuanced schemas derived from the comprehensive schema of death. The study suggests that variations in these micro-schemas within individual narratives result in different pragmemes, thereby reshaping the notion of "death." The research establishes seven key pragmemes that underpin the conceptual framework of death: 1- Self-destruction 2- Homicide 3- thanatophobia 4- Evasion of Death 5- Suspended Death 6- Mourning 7- Natural Death.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Children's Story
  • Cognitive Linguistic
  • Schema
  • Conceptualization
  • thanatology
  • death
آیزنک، مایکل و مارک کین (2015). روان‌شناسی شناختی، زبان، تفکر، هیجان‌ها و هوشیاری. ترجمۀ حسین زارع (1397). ویرایش هفتم. تهران: ارجمند.
احمدوند، محمدعلی (1391). روان­شناسی کودک و نوجوانان. تهران: پیام نور.
ارلبروخ، ولف (2007). اردک، مرگ و گل لاله. ترجمۀ مهسا محمدحسینی (1397). تهران: شهرتاش.
اکبرپور، احمد (1400). تو شجاعی فرمانده. با تصویرگری نرگس محمدی. تهران: افق.
الیاس، نوربرت (1982). تنهایی دم مرگ. ترجمۀ امید مهرگان و صالح نجفی (1395). تهران: گام نو.
الیاس، نوربرت (1970). چیستی جامعه‌شناسی. ترجمۀ غلامرضا خدیوی (1392). تهران: جامعه‌شناسان.
انواری، سحر (1387). لولوی قشنگ من. با تصویرگری افرا نوبهار. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
بتو، اریک (2014). جنگ مسخره. ترجمۀ بنفشه حجازی‌فر (1397). تهران: راز بارش.
بوسکالیا، لئو (1982). خزان برگک. با تصویرگری ایرج خانبان‌پور. ترجمۀ رباب فرهنگ (1377). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
بهرنگی، صمد (1347). 24 ساعت در خواب و بیداری. تهران: روزبهان.
بیگدلو، غزاله (1391). مداد بنفش. تصویرگر پگاه کاظمی. تهران: علمی­ و فرهنگی.
پاترسون،  کاترین (1977). پلی به‌سوی ترابیتیا. با تصویرگری دونا دیاموند. ترجمۀ نسرین وکیلی (1383). تهران: دستان.
پیاژه، ژان و اینهلدر، باربل (1966). روان‌شناسی کودک. ترجمۀ زینت توفیق (1386). تهران: نی.
تبرایی، اعظم (1401). روزی که پنجره دنیایش را دید. با تصویرگری هاله قربانی. تهران: مدرسه.
ترکیورست، لیزا (2014). دانه کوچولو و روباه کوچولو (همه چیز خوب پیش خواهد رفت). با تصویرگری ناتالیا مور. ترجمۀ ندا حیدری (1396). اصفهان: آرما.
چو، چِ­اون (1395). مردی که حشره شد. تصویرگر: تامار هوخشتاتر. ترجمه: حسین شیخ‌رضایی. تهران: فاطمی.
حبیبی، حامد (1387). بوقی که خروسک گرفته بود. تصویرگر علیرضا گلدوزیان. تهران: علمی‌فرهنگی.
خادمی، غلامرضا و ابوالحسنی چیمه، زهرا (1400). «مفهوم‌سازی‌های فرهنگی مرگ درگویش بختیاری زز و ماهرو». جستارهای زبانی. د12. ش6. 1-31.
دوبوک، ماریان (2018). در راه کوه. ترجمۀ رضی هیرمندی (1400). تهران: بازی و اندیشه.
دهریزی، محمد (1399). داستان گل حسرتی. تهران: کانون پرورش فکری و کودکان.
راهنما، سیدجواد (1397). خرسی که چپق می­کشید. تهران: هوپا.
زئوس، تئودور (1984). کارزار کره و یک قصۀ دیگر (1391). ترجمۀ رضی هیرمندی. تهران: گام.
زنجانبر، امیرحسین و همکاران (1400). روان‌روایت‌شناسی طنز در داستان‌های کودک با رویکردی طرحواره‌ای. تفکر و کودک. د12. ش1. 77-101.
ساعدی، غلامحسین (1349). عزاداران بیَل. تهران: نیل.
سیدعلی‌اکبر، سیدنوید (1391). بابای من با سس خوشمزه است. با تصویرگری علی مفاخری. تهران: شباویز.
سیدعلی‌اکبر، سیدنوید (1399). بارلی بادکنک‌فروش و ژنرال‌های کوتوله. با تصویرگری نرجس محمدی. تهران: علمی و فرهنگی.
شارر، کاترین (2015). مرگ بالای درخت سیب. ترجمۀ پروانه عروج‌نیا (1396). تهران: طوطی.
شریفیان، فرزاد (1398). زبان‌شناسی فرهنگی: مفهوم‌سازی‌های فرهنگی و زبان. ترجمۀ طاهره احمدی‌پور، پریا رزم‎دیده و حامد مولایی. رفسنجان: دانشگاه ولی‌عصر.
شوبیگر، یورگ (1395). وقتی که مرگ پیش  ما آمد. با تصویرگری روترات برنر. ترجمۀ پروانه عروج‌نیا. تهران: ستاره.
صنعتی، محمد (1384). درآمدی به مرگ در اندیشۀ غرب. مجلۀ ارغنون. ش 27و26، 1-64.
طاقدیس، سوسن (1389). پیشی بیا من را بخور. با تصویرگری مونا توکل. تهران: امیرکبیر.
ظریفی، مرجان (1397). «نقطه‌های سیاه» در مجموعه‌ی ما اسب‌ها را خسته کردیم. تهران: قو. 83- 87.
عسکری، ریحانه و بوذری، علی (1400). «نقد اسطوره‌شناختی مرگ در کتاب مرگ بالای درخت سیب». مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز. د12. ش1. 77-104.
قلی‌پور، محمد (1392). مرگ چیست. مشهد: شاملو.
کارل، اریک (1992). برای من یک ستاره بکش. ترجمۀ رزا اسلام‌پور (1390). تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
کالوینو، ایتالو (2013). افسانه‌های ایتالیایی: دست اسکلت. با تصویرگری پیا ولنتینیس. ترجمۀ مهیا بیات (1401). تهران: هوپا.
کلاسن، جان (2011 الف). چرا از من می­پرسی. ترجمۀ مریم بنایی (1396). چ2. تهران: پرتقال.
کلاسن، جان (2011 ب). هیچ کس پیدایم نمی‌کند. ترجمۀ مریم بنایی (1396). چ2. تهران: پرتقال.
کمپانی زارع، مهدی (1390). مرگ‌اندیشی از گیل‌گمش تا کامو. تهران: نگاه معاصر.
کوئلو، جوزف (2019). قصه‌های پدربزرگ: کتاب خاطرات. با تصویرگری آلیسون کالپویز. ترجمۀ میترا نوحی جهرمی (1401). تهران: میچکا.
گلدستین، ژاک (2017). درخت دستکشی. ترجمۀ شیما حسینی (1398). تهران: میچکا.
لوپر، استیون (2014). دانشنامۀ فلسفه استنفورد: مرگ. ترجمۀ مریم خدادادی (1396). تهران: ققنوس.
مک‌کواری، جان (1968). مارتین هایدگر. ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی (1376). تهران: گروس.
مکی، دیوید (2006). گوش‌بزرگ‌ها و گوش‌کوچک‌ها. ترجمۀ طاهرۀ آدینه‌پور (1398).. تهران: علمی و فرهنگی.
مکی، دیوید (1980). حالا نه بچه. ترجمۀ طاهره آدینه­پور (1394). تهران: چکه.
موزونی، رضا (1389). یخی که عاشق خورشید شد. با تصویرگری میثم موسوی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
مولر کلار، ماریون (2014). تئاتر کوچک هانا آرنت. با تصویرگری کلمانس پوله. ترجمۀ فرزانه باقری آتدرسی و پونه تیور سیاری (1399). تهران: هوپا.
فلت‌هاوس، ماکس (1991). قورباغه و آواز پرنده. ترجمۀ شبنم عیوضی (1396). تهران: مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان.
وود، داگلاس (1999). دعاهای زمینی پدربزرگ، با تصویرگری پی. جی. لینچ. ترجمۀ حسین ابراهیمی (1395). تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ویال، ماریدو (2014). مادربزرگ بگو بگو. با تصویرگری خاویر برونکارد. ترجمۀ هاجر خاتون قدمی جویباری (1401). تهران: پی‌نما.
هستینگز، سلینا (1988). مردی که می‌خواست تا ابد زنده بماند. با تصویرگری رِگ کارترایت. ترجمۀ رامین کریمیان (1374). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
هنرکار، لیلا (1394). خط سیاه تنها. با تصویرگری زهرا کیقبادی. تهران: علمی‌وفرهنگی.
یوسفی، سحر و همکاران (1400). «مرگ‌اندیشی و نوزایی در قصه‌های ایرانی انجوی شیرازی». دهخدا. د13، ش48. 83-113.