امکان و ظرفیت آموزش تفکر انتقادی در بخش «بخوان و بیندیش» از کتب فارسی دورۀ دبستان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات دانشگاه فرهنگیان

2 استادیار بخش علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران،

چکیده

تفکر انتقادی شیوه­ای برای آموزش عمیق و عقلانی است که اغلب با پرسش­های باز مخاطب را به تأمل و کنجکاوی وامی­دارد و موجب می­شود تا او به درکی ژرف از موضوع مورد تأمل برسد. از همین روست که یکی از اهداف صریح و ضمنی اغلب نظام‌های تربیتی، پرورش تفکر انتقادی دانش­آموزان می­باشد. در کتب فارسی ابتدایی پایه دوم تا ششم، در هر فصل، بخشی با عنوان "بخوان و بیندیش" وجود دارد که شامل یک داستان است و دانش­آموزان را به تأمل و ژرف­اندیشی فرامی­خواند. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام­ شده است، پژوهشگران با شیوه توصیف و تحلیل، امکان به­کارگیری و آموزش روش تفکر انتقادی را در داستان­های بخش "بخوان و بیندیش" فارسی ابتدایی مورد ارزیابی قرار­دادند. نتایج پژوهش نشان می­دهد که داستان­های این بخش به جهت قالب، درون­مایه و قدرت تخیل، ظرفیت طرح پرسش­های کلی برای پرورش تفکر انتقادی دانش­آموزان را دارد. بدین منظور، در راستای غنابخشیدن به شیوه آموزش تفکر انتقادی در آنها، نمونه­هایی از مفاهیم و پرسش­های فلسفی تکمیل­کننده برای هر داستان پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

..

نویسندگان [English]

  • Zohre Ahmadipuranari 1
  • Morad Yari Dehnavi 2
1 Department of Persian language and literature
2 .
چکیده [English]

.

الف) کتاب‌ها
اکبری شلدره، فریدون و همکاران.(1391). کتاب معلم فارسی ششم دبستان، تهران: اداره کل چاپ و توزیع کتاب­های درسی.
بوزان ، تونی.(1389). نیروی ذهن خلاق، ترجمه زهرا فرزان، قم: بوکتاب.
حسینی، افضل السّادات.(1392). یادگیری خلاق، کلاس خلاق، تهران: انتشارات مدرسه.
داد، سیما.(1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: انتشارات مروارید.
زندی، بهمن.(1394). روش تدریس زبان فارسی، تهران: انتشارات سمت.
ساعتی، تامس، ال.(1391). تفکر خلاق، حل مشکل و تصمیم­گیری، ترجمه مجید عزیزی، رضا نقدی، تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
سجویک، فرد.(1390). 100 ایده برای رشد تفکر، ترجمه نورعلی خواجوند، تهران: پژواک فرزان.
شارپ، آن مارگارت، اسپلیتر، لورنس.(1387). بیمارستان عروسک­ها، ترجمه فاطمه رنجبران و مانا پار، تهران: شهرتاش.
شاو، رون.(1388). فلسفه در کلاس درس، ترجمه مراد یاری دهنوی و روح الله حیدری، تهران: آوای نور.
فهندز، محبوبه.(1384). برنامه تحصیلی خلاق،خرم­آباد: سروش هدایت.
فیشر، رابرت.(1389). آموزش تفکر، ترجمه غلامعلی سرمد، تهران:انتشارات بین المللی گاج، چاپ دوم.
فیشر، رابرت.(1386). آموزش تفکر به کودکان، ترجمه مسعود صفایی مقدم و افسانه نجاریان، تهران: رسش، چاپ دوم.
فیشر، رابرت (1392). داستان­هایی برای فکر کردن، ترجمه سید جلیل شاهری لنگرودی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. نشر قطره.
قائدی، یحیی.(1395).مبانی نظری فلسفه برای کودکان، تهران: مرآت.
قاضی مرادی، حسن.(1393). درآمدی بر تفکر انتقادی، تهران: اختران، چاپ سوم.
کم، فیلیپ.(1391). هم­اندیشی: روش پرورش مهارت­های تفکر، ترجمه مریم خسرونژاد، تهران:
مارزینو و همکاران.(1380). ابعاد تفکر در برنامه­ریزی درسی و تدریس، ترجمه قدسی احقر، تهران: یسطرون.
مایرز، چت.( 1386). آموزش تفکر انتقادی، ترجمه خدایار ابیلی، تهران: سمت.
ناجی، سعید.(1392). کودک فیلسوف (لیلا)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.
ناجی، سعید.(1387).کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
همایی، جلال­ا لدین.(1388). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر هما، چاپ بیست و هشتم.
هینز، جوانا.(1389). فیلسوفان کوچک، ترجمه یحیی قائدی، تهران: آییژ.
هینز، جوانا (1383). بچه­های فیلسوف، ترجمه رضا علی نوروزی و همکاران، قم: سماء قلم.
ب) مقالات
افقری، سمانه؛ اولیایی­نیا، هلن.(1395). «تاثیر سمینار سقراطی در پرورش تفکر انتقادی جهت ارتقاء نگرش دانشجویان سال آخر ادبیات درباره­ی یادگیری ادبیات»، دو فصلنامه نقد زبان و ادبیات خارجی، شماره 74، صص31-53.
بدری گرگری، رحیم؛ خانلری، مریم.(1392). «تاثیر آموزش راهبردِ پرسشگری متقابل هدایت شده در گروه همتایان، بر تفکر انتقادی دانش­آموزان دختر پایه سوم راهنمایی»، دو فصلنامه تفکر و کودک، سال چهارم، شماره 2، 1-16.
برهمن، مریم؛ خدابخشی صادق­آبادی، فاطمه.(1396).«آموزش فلسفه برای کودکان»، پیشرفت­های نوین در علوم رفتاری،شماره 9،صص 90-104.
خسرونژاد، مرتضی.(1386). "تاملی بر هم­نشینی ادبیات کودک و فلسفه در برنامه فلسفه برای کودکان"، فصلنامه نوآوری­های آموزشی، شماره 20، سال ششم، 109-124.
کمالی مطلق، طاهره؛ نوشادی، ناصر.(1396). تاثیر آموزش فلسفه برای کودکان بر سطح پرسشگری دانش­آموزان دوره ابتدایی»، دوفصلنامه تفکر و کودک، دوره 8، شماره 1، 1-13.
مرعشی، سید منصور؛ هاشمی، سید جلال؛ مقیمی گسک، اعظم.(1391). دو فصلنامه تفکر و کودک، "تحلیل محتوای کتاب­های درسی بخوانیم و بنویسیم و هدیه­های آسمان دوره ابتدایی بر اساس معیارهای برنامه درسی فلسفه برای کودکان"، دوره 3، شماره 5، صص 69-89.
نظری، نرگس؛ حیدری، علیرضا؛ بختیارپور، سعید.(1392). «تاثیر شیوه سوال پرسیدن سقراطی بر آموزش تفکر انتقادی»، نشریه علوم تربیتی، سال بیستم، شماره 2،صص 81-98.
یاری دهنوی، مراد؛ پورکریمی هاوشکی، مجتبی،(1397)، «چیستی و چگونگی فلسفه­ورزی و پیامدهای آن در فرایند تدریس معلمان»، پژوهش­نامه مبانی تعلیم و تربیت، شماره 8(1)، 66- 43.
 
Barrow, Wilma. (2010). “Dialogic, Participation and The Potential for Philosophy for children”, Thinking skills and creativity, 5, PP61-69.
Daniel. M. & La fortune. L. & Pallascio. R. & Schleifer. M, (1999), “Philosophical Reflection and cooperative Practices in an Elementary school Mathematic Classroom”, Journal of Education 24, 4, PP 426-440.
Topping, K. J. & Trickey, S. (2007). “Impact of Philosophical enquiry on school students interactive behavior”, Thinking skills and creativity 2, PP73-84.
Van Zee, E. & j. Minstrel. (1977) “Using Questions to Guide Student Thinking” Journal of the learning science 6(2): 227-269.